Mục tiêu bảo tồn giá trị văn hóa độc đáo của đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS) gắn với câu chuyện phát triển sinh kế đã và đang mang lại nhiều khởi sắc. Tại Thái Nguyên, việc biến di sản thành “tài sản” không chỉ giúp gìn giữ hồn cốt dân tộc mà còn là động lực xóa đói giảm nghèo bền vững.
Từ ngày 03/12 đến ngày 05/12/2025, tại xã Võ Nhai (tỉnh Thái Nguyên), Cục Văn hóa các dân tộc Việt Nam (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Thái Nguyên tổ chức lớp “Truyền dạy, trình diễn mô hình bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa phi vật thể dân ca, dân vũ dân tộc Tày, Nùng xã Võ Nhai”. Hoạt động này nhằm triển khai hiệu quả Dự án 6 thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, với sự tham gia của 50 học viên, nghệ nhân dân tộc Tày, Nùng đang sinh sống trên địa bàn.
Lớp học đàn Tính do nghệ nhân Ma Thị Ngọc Chiến phụ trách, mang đến những bài học thú vị cho các học viên đồng bào Tày, Nùng.
Có thể thấy, bản sắc văn hóa của mỗi dân tộc, từ ngôn ngữ, trang phục, kiến trúc, nghệ thuật trình diễn đến phong tục, lễ hội đều chứa đựng những giá trị riêng biệt và độc đáo. Nếu trước đây, những giá trị ấy chỉ được bảo tồn dưới dạng trưng bày hoặc thông qua phong trào văn nghệ, thì nay, chúng được khai thác như một nguồn lực phát triển gắn với du lịch cộng đồng và sản xuất hàng hóa.
Hát Then, đàn Tính là di sản văn hóa nghệ thuật của đồng bào dân tộc Tày, Nùng. Lời hát Then vốn là những câu chữ được dân gian chắt lọc, vừa là những câu thơ trữ tình giàu nhạc điệu, vừa là lời khuyên răn, khích lệ, là những kinh nghiệm về đối nhân xử thế và bài học quý giá về cuộc sống, về cách ứng xử với thiên nhiên và mọi người xung quanh.
Các học viên phấn khởi, chăm chú thực hành những làn điệu dân ca cổ truyền.
Góp phần giữ gìn, bảo tồn và phát huy giá trị bản sắc văn hóa dân tộc, lớp truyền dạy diễn ra trong 3 ngày với các nội dung chính: tổ chức trao đổi phương pháp, kỹ năng xây dựng và nhân rộng mô hình bảo tồn; truyền dạy dân ca, dân vũ do chính các nghệ nhân – chủ thể văn hóa hướng dẫn. Các học viên được thực hành những làn điệu Sli của dân tộc Nùng, hát lượn “Nàng ới” của dân tộc Tày, hát Then, múa chầu, đánh đàn Tính... Đây là những nội dung thực hành chuyên môn sâu, chú trọng kỹ năng trình diễn và xây dựng mô hình sinh hoạt văn hóa phù hợp với đời sống hiện đại, rất thiết thực và bổ ích.
Lớp truyền dạy không chỉ giúp các học viên dân tộc Tày, Nùng thêm yêu, nâng cao nhận thức, trách nhiệm của bản thân trong công tác bảo tồn, phát huy các giá trị di sản văn hóa truyền thống, mà còn khơi dậy ý thức tự hào và đam mê của thế hệ trẻ. Từ đó, thúc đẩy hoạt động văn hóa, văn nghệ ở cơ sở ngày càng phát triển, đáp ứng nhu cầu hưởng thụ văn hóa của người dân, đồng thời phục vụ khách tham quan, tìm hiểu bản sắc truyền thống của đồng bào dân tộc Tày, Nùng trên địa bàn xã Võ Nhai, tỉnh Thái Nguyên nói chung.
Các nghệ nhân hướng dẫn tận tình từng động tác múa cho học viên.
Bảo tồn văn hóa phát triển du lịch cộng đồng
Bà Nguyễn Thị Hải Nhung, Phó Cục trưởng Cục Văn hóa các dân tộc Việt Nam chia sẻ, văn hóa luôn được xác định là nguồn lực quan trọng cho phát triển bền vững, góp phần xây dựng kinh tế, xóa đói giảm nghèo và nâng cao chất lượng đời sống xã hội. Trong mọi giai đoạn, Đảng và Nhà nước luôn xem việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa dân tộc là nhiệm vụ chiến lược, vừa cấp bách vừa lâu dài, đặc biệt trong bối cảnh hội nhập quốc tế và sự phát triển mạnh mẽ của khoa học công nghệ hiện nay.
Bà Nguyễn Thị Hải Nhung, Phó Cục trưởng Cục Văn hóa các dân tộc Việt Nam, phát biểu tại lễ tổng kết diễn ra vào sáng ngày 05/12/2025.
“Bảo tồn văn hóa biến văn hóa DTTS từ ‘cái để giữ’ thành ‘cái để sống’, làm cho văn hóa vừa là hồn cốt dân tộc, vừa là động lực kinh tế, mang lại lợi ích thiết thực cho người dân và cộng đồng. Lớp truyền dạy, trình diễn mô hình bảo tồn phát huy giá trị văn hóa phi vật thể dân ca, dân vũ dân tộc Tày, Nùng xã Võ Nhai lần này tại Thái Nguyên là cơ hội để các học viên, nghệ nhân, ‘hạt nhân’ văn nghệ quần chúng được tiếp cận phương pháp, kỹ năng mới trong việc xây dựng mô hình bảo tồn, phục dựng và phát huy di sản văn hóa phi vật thể nói chung, dân ca, dân vũ dân tộc Tày, Nùng nói riêng.
Từ đó, từng bước xây dựng mô hình sinh hoạt văn hóa dân gian phù hợp, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị đặc sắc của dân ca, dân vũ dân tộc Tày, Nùng, từng bước tạo sản phẩm hấp dẫn thu hút du khách đến với Võ Nhai”, bà Nhung chia sẻ thêm.
Bà Nguyễn Thị Hải Nhung cùng các nghệ nhân và chính quyền xã Võ Nhai chúc mừng lớp truyền dạy thành công tốt đẹp.
Thực tế tại xóm Mỏ Gà (xã Võ Nhai, tỉnh Thái Nguyên) những năm gần đây cho thấy, với sự hỗ trợ của địa phương, xóm Mỏ Gà đã từng bước phát triển thành điểm du lịch cộng đồng hấp dẫn du khách. Xóm Mỏ Gà có 178 hộ với 755 nhân khẩu, trong đó đồng bào Tày, Nùng chiếm số đông. Nếu trước đây nguồn thu nhập của bà con chủ yếu từ làm ruộng và trồng cây ăn quả, thì gần đây, bà con trong xóm có thêm nguồn thu từ làm du lịch. Do chăm chỉ và biết cách làm ăn nên từ nhiều năm nay, các hộ dân ở xóm Mỏ Gà đều có cuộc sống đầy đủ, con em được học hành “đến nơi đến chốn”.
Bà con trong xóm gắn bó tình cảm, đoàn kết bền chặt cùng nhau phát triển. 10 năm nay, Mỏ Gà được ghi nhận là địa bàn “sạch” về các loại tệ nạn xã hội, xóm không còn hộ nghèo, phong trào văn hóa, văn nghệ, thể thao đều phát triển mạnh. Đến nay, điểm du lịch cộng đồng xóm Mỏ Gà đã có đội nấu ăn gồm 19 người, đội văn nghệ gồm 20 người và 3 nhà sàn lớn có sức chứa 120 người, sẵn sàng phục vụ du khách.
Nghệ nhân Nông Đình Long dạy bà con cách hát Phong Slư.
Anh Hoàng Anh Giang, chủ một homestay chia sẻ: “Từ khi biết đến hình thức du lịch cộng đồng, bà con rất nhiệt tình tham gia. Bên cạnh đem lại giá trị về mặt kinh tế, hoạt động du lịch cộng đồng đã giúp người dân chúng tôi thực hành và trân trọng những bản sắc văn hóa của chính cộng đồng mình”.
Đến với Mỏ Gà, du khách được tận hưởng không khí trong lành; được sinh hoạt, nghỉ ngơi trong những ngôi nhà sàn bằng gỗ, mái lợp lá cọ; tự tay đan các vật dụng gia đình như rổ, rá, dần, sàng… hay thưởng thức những món ăn mang đậm hương vị núi rừng của người Tày.
Thông qua lớp học, các học viên đồng bào xóm Mỏ Gà càng thêm khắng khít.
Có thể thấy, việc kết hợp bảo tồn di sản văn hóa với phát triển du lịch đã được định hướng rõ trong nhiều chủ trương lớn, như Nghị quyết số 08-NQ/TW (2017) về phát triển du lịch thành ngành kinh tế mũi nhọn hay Dự án số 6 thuộc Chương trình Mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng dân tộc thiểu số và miền núi.
Những chính sách này tạo hành lang quan trọng để các địa phương phục hồi, gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, đồng thời đưa văn hóa vào hoạt động du lịch, nhất là du lịch cộng đồng, tạo sinh kế và nâng cao đời sống người dân. Bảo tồn văn hóa phải gắn với phát triển du lịch để trở thành động lực nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho đồng bào. Khi các giá trị văn hóa được chuyển hóa thành lợi ích kinh tế thông qua du lịch, việc bảo tồn không chỉ bền vững hơn mà còn lan tỏa mạnh mẽ đến cộng đồng và du khách trong và ngoài nước.
Các học viên tự tin biểu diễn trước khán giả trong buổi lễ tổng kết.
Thái Nguyên là vùng đất giàu truyền thống lịch sử văn hóa với kho tàng di sản phong phú. Toàn tỉnh có hơn 1.000 di tích lịch sử - văn hóa và trên 550 di sản văn hóa phi vật thể. Đó là một “mỏ vàng lộ thiên” mà ngành du lịch đang khai thác bài bản, hiệu quả. Nhiều di sản có giá trị đặc biệt, tiêu biểu như Khu di tích An toàn khu (ATK) Định Hóa - di tích quốc gia đặc biệt gắn với cuộc kháng chiến chống thực dân, được bảo tồn gần như nguyên trạng và trở thành địa chỉ đỏ giáo dục truyền thống cũng như điểm đến hấp dẫn du khách để tìm hiểu lịch sử. Việc bảo tồn di sản không chỉ nuôi dưỡng niềm tự hào và đời sống tinh thần người dân, mà còn tạo động lực để văn hóa “đẻ” ra kinh tế.
Nghệ nhân Nhân dân Hoàng Thị Bích Hồng chia sẻ: “Tôi được chứng kiến lớp học Truyền dạy, trình diễn mô hình bảo tồn phát huy giá trị văn hóa phi vật thể dân ca, dân vũ dân tộc Tày, Nùng xã Võ Nhai thật sự quy mô và bài bản. Điều mà tôi tâm đắc nhất, chương trình đã khơi dậy tình yêu, niềm tự hào dân tộc mình thông qua hoạt động văn hóa”.
Nghệ nhân Nhân dân Hoàng Thị Bích Hồng chia sẻ trong buổi lễ tổng kết.
Đây có lẽ là bước khởi đầu rất bài bản, chuyên nghiệp, người dân nơi đây sẽ phát triển đưa văn hóa dân tộc mình đến với du khách trong và ngoài nước. “Niềm tự hào dân tộc được thể hiện chính là khi người ta được kể câu chuyện văn hóa dân tộc mình đến với mọi người. Tôi tin chắc mô hình bảo tồn gắn với phát triển du lịch cộng đồng Mỏ Gà sẽ phát triển, mang lại thu nhập, đổi thay đồng bào nơi đây”, Nghệ nhân Hoàng Thị Bích Hồng bày tỏ niềm tin.
Trong những ngày qua, Nghệ nhân Hoàng Thị Bích Hồng đã luôn đồng hành cùng người dân xóm Mỏ Gà trong từng bài học về những làn điệu dân ca đáng tự hào của dân tộc Tày, Nùng.
Bảo tồn văn hóa gắn sinh kế đồng bào, hướng phát triển toàn diện
Ở nhiều bản làng thuộc các tỉnh vùng núi phía Bắc nói chung, tỉnh Thái Nguyên nói riêng, người dân đã biết tận dụng văn hóa truyền thống để thu hút khách du lịch. Những ngôi nhà sàn cổ được chỉnh trang lại thành không gian trải nghiệm; trang phục thổ cẩm trở thành sản phẩm thủ công được tiêu thụ mạnh; những điệu múa, khúc hát dân gian trở thành điểm nhấn trong các tour du lịch.
“Khi văn hóa trở thành sản phẩm kinh tế, người dân càng ý thức việc bảo tồn và giữ gìn bản sắc nhiều hơn. Cách tiếp cận mới này không chỉ giúp bảo vệ giá trị văn hóa khỏi nguy cơ mai một, mà còn mở ra cơ hội phát triển sinh kế bền vững, phù hợp với điều kiện và truyền thống của từng cộng đồng dân tộc”, bà Nguyễn Thị Hải Nhung, Phó Cục trưởng Cục Văn hóa các dân tộc Việt Nam chia sẻ.
Giữ gìn văn hóa dân tộc chính là đang góp phần giúp đồng bào các dân tộc thiểu số phát triển sinh kế.
Thực hiện Chương trình hành động quốc gia bảo vệ và phát huy giá trị Di sản văn hóa phi vật thể Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, ngày 30/10, tại thành phố Bắc Giang, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Giang cũng đã phối hợp với các đơn vị liên quan tổ chức hội thảo khoa học về bảo tồn, phát huy giá trị di sản Then.
Bên cạnh đó, việc triển khai Dự án 6 thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2030 đã và đang tạo động lực mạnh mẽ để bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch trên toàn quốc.
