Tương giao giữa hội nhập và bảo tồn di sản TP.HCM dưới góc nhìn kiến trúc

Thành phố Hồ Chí Minh là nơi tôi sinh sống và làm việc trong nhiều năm. Mỗi buổi sáng, tôi di chuyển đến trường bằng xe buýt rồi tiếp tục công việc tại một văn phòng thiết kế. Các chuyến đi này giúp tôi quan sát sự thay đổi của thành phố qua cửa kính xe.

Thành phố Hồ Chí Minh đối với tôi là một tổ hợp của những sự tương giao mạnh mẽ giữa cái cũ và cái mới. Những con đường mà tôi đi qua mỗi ngày từ Gò Vấp lên quận 1 (nay là phường Sài Gòn), luôn mang lại cảm giác đầy khác biệt.

Cái cũ hiện hữu qua những công trình di sản, những căn nhà phố cũ kỹ với mái ngói đỏ đặc trưng của một thời đã qua. Còn cái mới, biểu hiện qua những tòa cao ốc chọc trời, những trung tâm thương mại hiện đại, sáng bóng, dần dần chiếm lĩnh diện mạo thành phố.

Đặc biệt, khi đi qua những con đường như Phan Đình Phùng, Nguyễn Kiệm, hay Dương Quảng Hàm, tôi không thể không cảm nhận được sự chuyển mình rõ rệt giữa những khu vực cũ kỹ, tĩnh lặng và các khu vực hiện đại, nhộn nhịp. Mỗi lần nhìn thấy sự giao thoa này, tôi lại không khỏi có những suy nghĩ và cảm nhận khắc khoải về sự biến đổi mạnh mẽ của thành phố.

Những chiếc cần cẩu là biểu tượng cho quá trình phát triển vượt bậc về cơ sở hạ tầng của thành phố Hồ Chí Minh trong những năm gần đây.

Nhìn lại sự thay đổi của thành phố

Kể từ khi tôi còn là sinh viên theo học ngành kiến trúc, Thành phố Hồ Chí Minh đã có những bước thay đổi rất ngoạn mục. Những công trình di sản như chợ Bến Thành, Nhà thờ Đức Bà, Dinh Độc Lập, hay những ngôi nhà phố kiểu Pháp vẫn đứng sừng sững, nhưng dần dần, không gian xung quanh chúng trở nên chật chội hơn. Các công trình cao tầng mọc lên ở khắp nơi, từ các tòa nhà văn phòng cho đến các khu dân cư hiện đại. Những con đường cũ trở nên hẹp hơn, những tuyến đường mới rộng mở thêm để đáp ứng nhu cầu giao thông tăng trưởng.

Bối cảnh Thành phố Hồ Chí Minh đang có sự đan xen giữa các cao ốc và nhà phố thấp tầng.

Từ góc độ của một kiến trúc sư, tôi nhìn thấy sự phát triển không ngừng của thành phố này. Các công trình cao tầng, với kiến trúc tối giản, hiện đại, đang dần thay thế những ngôi nhà phố thấp tầng. Những tòa nhà chọc trời, các trung tâm thương mại, và các khu đô thị mới mọc lên không chỉ thu hút dòng vốn đầu tư mà còn tạo ra những không gian sống mới cho cư dân thành phố.

Tuy nhiên, trong bối cảnh hội nhập mạnh mẽ như hiện nay, việc bảo tồn các di sản kiến trúc Thành phố Hồ Chí Minh đang gặp phải nhiều thử thách. Những công trình lịch sử đang dần bị mai một hoặc mất đi sự đặc trưng của mình, khi mà nhu cầu phát triển đô thị và cải tạo không gian sống trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.

Khắc khoải về việc bảo tồn di sản

Bảo tồn di sản kiến trúc không phải là việc đơn giản. Đặc biệt là với Thành phố Hồ Chí Minh, nơi mà nhịp sống đô thị đang phát triển mạnh mẽ, việc giữ gìn các công trình cũ trở thành một thách thức lớn. Những ngôi nhà cổ, các tòa nhà mang đậm dấu ấn kiến trúc thời kỳ Pháp, đang bị đe dọa bởi các dự án xây dựng mới. Dẫu rằng nhiều công trình vẫn được công nhận là di tích lịch sử, nhưng khi đứng trước nhu cầu phát triển và hội nhập, chúng ta không thể không đặt ra câu hỏi: Liệu chúng ta có thể bảo tồn những giá trị này mà không làm mất đi tính linh hoạt của một thành phố phát triển?

Không gian nhà hát Thành Phố Hồ Chí Minh luôn gợi lại cảm giác hoài niệm về dấu ấn của văn hóa Pháp tại Sài Gòn những năm 1900.

Tôi luôn có một nỗi lo về việc quá nhiều các công trình cũ bị thay thế bởi những khối bê tông lạnh lẽo. Những công trình hiện đại với kiến trúc tối giản không phải là điều xấu, nhưng khi chúng lấn át đi những giá trị văn hóa, thì chúng ta cần phải suy nghĩ lại về hướng đi của mình. Có thể nào, trong quá trình phát triển, Thành phố Hồ Chí Minh vẫn giữ được những giá trị truyền thống mà không làm ảnh hưởng đến sự đổi mới?

Sự đan xen giữa cái cũ và cái mới

Một điều tôi nhận thấy rõ ràng là sự đan xen giữa cái cũ và cái mới trong kiến trúc Thành phố Hồ Chí Minh là một yếu tố không thể thiếu. Khi đi qua các khu vực trung tâm thành phố, bạn có thể dễ dàng bắt gặp một tòa cao ốc hiện đại ngay bên cạnh một công trình di sản. Mỗi tòa nhà, dù mới hay cũ, đều mang một giá trị riêng, đều góp phần tạo nên diện mạo đa dạng của thành phố này.

Đặc điểm mái nổi bật lấy cảm hứng từ văn hoá Chăm Pa và kiến trúc cổ điển châu Âu giúp tòa nhà trụ sở Ngân hàng Nhà nước ở TP.HCM nổi bật như một hạt nhân giữa các tòa cao ốc xung quanh.

Những công trình như Nhà thờ Đức Bà, chợ Bến Thành hay Dinh Độc Lập không chỉ là những công trình kiến trúc mà còn là những biểu tượng của lịch sử, của sự hình thành và phát triển của Sài Gòn. Những công trình hiện đại như Landmark 81 hay Bitexco không chỉ thể hiện sự thay đổi về mặt hình thức mà còn phản ánh sự hội nhập mạnh mẽ của Thành phố Hồ Chí Minh vào nền kinh tế toàn cầu.

Hồ Con Rùa, dấu ấn của kiến trúc Modernism tại trung tâm Sài Gòn đang là điểm thu hút giới trẻ và khách du lịch.

Tôi tin rằng, chính sự kết hợp này mới tạo nên sự độc đáo của thành phố. Nếu một thành phố chỉ có di sản mà không có sự phát triển, nó sẽ trở nên tĩnh lặng và thiếu sức sống. Ngược lại, nếu chỉ có những công trình hiện đại mà thiếu đi dấu ấn lịch sử, thì thành phố đó sẽ trở nên khô khan và thiếu linh hồn.

Hướng tới một thành phố bền vững

Vậy làm thế nào để bảo tồn và phát triển Thành phố Hồ Chí Minh trong bối cảnh hội nhập ngày càng mạnh mẽ? Câu trả lời có lẽ nằm ở việc tạo ra một sự cân bằng hợp lý giữa hai yếu tố: bảo tồn và phát triển. Những công trình di sản cần được bảo vệ và tôn vinh, nhưng không phải theo cách bảo thủ, mà cần có sự sáng tạo trong cách thức tái sử dụng và cải tạo. Chúng ta có thể kết hợp các yếu tố hiện đại trong việc phục hồi và bảo tồn các công trình này, giữ lại vẻ đẹp cổ kính nhưng cũng không làm mất đi tính năng và công năng cần thiết trong thời đại mới.

Sự tương giao giữa hội nhập và bảo tồn các di sản hiện hữu vẫn luôn phản ánh nhiều khía cạnh từ tiến trình phát triển của một thành phố.

Thành phố Hồ Chí Minh không phải là một thành phố chỉ có thể phát triển hay bảo tồn, mà phải là một thành phố phát triển bền vững. Phát triển không phải là sự thay thế hoàn toàn mà là sự thay đổi linh hoạt, sáng tạo và tôn trọng những giá trị lịch sử. Tôi tin rằng chỉ khi chúng ta biết cách kết hợp hài hòa giữa cái cũ và cái mới, Thành phố Hồ Chí Minh mới thật sự trở thành một thành phố phát triển mạnh mẽ, nhưng cũng giàu bản sắc văn hóa.

Thành phố Hồ Chí Minh của tôi là vậy. Một thành phố không ngừng thay đổi, nhưng vẫn luôn giữ gìn những giá trị truyền thống. Một thành phố nơi quá khứ và tương lai không hề tách biệt, mà là những mảnh ghép hoàn hảo trong bức tranh chung của đô thị.

Thành phố đang vươn mình hướng đến một tương lai bền vững và hội nhập mạnh mẽ.

Sài Gòn đẹp lắm, Sài Gòn ơi!

Xin mượn tên bài hát của cố nhạc sĩ Y Vân, ra đời từ năm 1965, để làm tiêu đề cho những dòng tản văn này.