Lời cảnh báo từ những 'Làng du lịch tốt nhất'
Chia sẻ
Thành công của du lịch cộng đồng đang bị đe dọa bởi nguy cơ “thương mại hóa”. Giải pháp cấp thiết được đề xuất là mô hình “làng du lịch thông minh”, giúp người dân thật sự làm chủ điểm đến của mình.
Du lịch cộng đồng đang là hướng đi chiến lược, mang tính nhân văn và bền vững, được xác định là trọng tâm trong phát triển du lịch vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi. Tuy nhiên, thành công ban đầu lại đang đặt ra một thách thức lớn: nguy cơ bị thương mại hóa, làm xói mòn chính bản sắc văn hóa – yếu tố “hồn cốt” làm nên sức hấp dẫn của mô hình.
Toàn cảnh làng Lô Lô Chải - Làng du lịch cộng đồng tốt nhất năm 2025. Ảnh: Nguyễn Trần Hiếu.
Tại Hội thảo “Phát triển du lịch cộng đồng bền vững tại các vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi” tổ chức tại Tuyên Quang, tiếng nói từ chính các làng du lịch đã cho thấy một yêu cầu cấp thiết: cần một mô hình quản lý mới, ứng dụng công nghệ số để người dân thật sự làm chủ, chuyển từ phát triển tự phát sang chuyên nghiệp và bền vững.
Lời cảnh báo từ những “Làng du lịch tốt nhất”
Xu hướng du lịch toàn cầu đang chuyển dịch mạnh mẽ từ phát triển số lượng sang “du lịch xanh - du lịch có trách nhiệm - du lịch vì cộng đồng”. Tổ chức Du lịch Liên Hợp Quốc (UN Tourism) đánh giá đây là mô hình nhân văn và hiệu quả nhất, khi mỗi người dân trở thành chủ thể sáng tạo, vừa làm du lịch, vừa gìn giữ văn hóa của mình.
Việt Nam không nằm ngoài xu hướng này. Chiến lược phát triển du lịch đến năm 2030 và Nghị quyết 82/NQ-CP đã xác định du lịch cộng đồng là hướng đi bền vững, nâng cao thu nhập, giữ gìn văn hóa và củng cố khối đại đoàn kết dân tộc.
Tuy nhiên, “trái ngọt” đầu mùa luôn đi kèm những trăn trở. Câu chuyện của Lô Lô Chải (tỉnh Tuyên Quang), một điểm sáng vừa được UN Tourism vinh danh là “Làng du lịch tốt nhất thế giới năm 2025”, là một ví dụ điển hình.
Tổ chức Du lịch Liên Hợp Quốc (UN Tourism) đánh giá làng Lô Lô Chải là mô hình du lịch cộng đồng nhân văn và hiệu quả. Ảnh: Nguyễn Trần Hiếu.
Chia sẻ tại hội thảo, ông Vàng Dĩ Háng, Phó trưởng làng Lô Lô Chải, không giấu được niềm vui nhưng cũng đầy lo ngại: “Chúng tôi tự hào, nhưng cũng lo ngại khi bản làng có nguy cơ bị thương mại hóa”.
Lời trăn trở của ông Háng chính là tiếng chuông cảnh báo thực trạng chung của nhiều điểm đến du lịch cộng đồng đang trên đà nổi tiếng. Khi lượng khách tăng đột biến, áp lực lợi nhuận có thể dễ dàng cuốn cộng đồng vào vòng xoáy “bê tông hóa” cảnh quan, “sân khấu hóa” văn hóa và “lai tạp” dịch vụ. Nếu người dân không được trang bị đủ kỹ năng quản lý, họ có thể từ “người làm chủ” trở thành “người làm thuê” ngay trên chính quê hương mình.
Ngược lại, bài học thành công từ làng Nặm Đăm (xã Quản Bạ) lại cho thấy một hướng đi khác. Ông Lý Tà Đanh chia sẻ, nhờ sự đoàn kết và tuân thủ nghiêm ngặt quy chế làng, mô hình du lịch cộng đồng của người Dao phát triển vững chắc, bảo đảm “không thương mại hóa, giữ nguyên hồn cốt bản làng”.
Mô hình du lịch cộng đồng của người Dao tại làng Nặm Đăm (xã Quản Bạ) giữ nguyên hồn cốt bản làng. Ảnh: Vinh Dao (trên), Vũ Mừng (dưới).
Sự đối lập giữa nỗi lo thương mại hóa ở Lô Lô Chải và sự kiên định giữ hồn cốt ở Nặm Đăm đặt ra một câu hỏi cốt lõi: Làm thế nào để phát triển du lịch cộng đồng một cách chuyên nghiệp, gia tăng thu nhập mà vẫn bảo tồn được bản sắc?
Giữ “hồn cốt” bằng cách “kể câu chuyện văn hóa”
Các chuyên gia tại hội thảo đều đồng tình rằng, giải pháp đầu tiên để chống lại “thương mại hóa” chính là làm giàu hàm lượng văn hóa trong mỗi sản phẩm du lịch.
Tiến sĩ Vũ Thị Uyên (Đại học Văn hóa Hà Nội) nhấn mạnh, muốn bền vững, người dân phải là chủ thể và du lịch phải “nói không với lai tạp văn hóa”. Theo bà, tiềm năng di sản rất lớn nhưng mới chỉ được khai thác ở mức cơ bản. Muốn bền vững, Tuyên Quang (và các địa phương khác) “cần kể được câu chuyện văn hóa, giải mã văn hóa tộc người, để du khách hiểu sâu và cùng chung tay bảo tồn”.
Các làng du lịch cộng đồng "cần kể được câu chuyện văn hóa, giải mã văn hóa tộc người, để du khách hiểu sâu và cùng chung tay bảo tồn". Ảnh: Vinh Dav.
Khi du khách đến không chỉ để “check-in” mà để hiểu, họ sẽ sẵn sàng chi trả cho những trải nghiệm văn hóa chiều sâu, thay vì các dịch vụ bề nổi, dễ bị sao chép. Đây cũng là điều ông Nguyễn Văn Trãi (Công ty Hà Giang Trẻ) nhấn mạnh: cần định hướng trải nghiệm cho du khách để tạo động lực chi tiêu và cảm xúc sâu sắc.
Việc “kể chuyện văn hóa” này phải bắt đầu từ những điều cơ bản nhất, như kiến nghị của ông Hoàng An (Công ty Gió Hà Giang) là duy trì thói quen sử dụng trang phục dân tộc và tuyệt đối tránh phá vỡ cảnh quan bản làng.
Tuy nhiên, giữ gìn văn hóa không đồng nghĩa với bảo thủ. Vấn đề là làm sao để “kể câu chuyện văn hóa” một cách hấp dẫn trong thời đại số.
Câu chuyện văn hóa của làng du lịch cộng đồng các dân tộc thiểu số và miền núi cần cách kể khéo léo, được dẫn dắt bằng công nghệ số. Ảnh: Vinh Dav.
Làng du lịch thông minh: Lời giải cho bài toán tự chủ
Đây chính là lúc mô hình “làng du lịch thông minh” – một yêu cầu cấp thiết từ chính cộng đồng trở thành “chìa khóa”.
Mong muốn của ông Vàng Dĩ Háng không chỉ dừng lại ở việc lo ngại, mà ông đã đề xuất cụ thể: “Mong được hỗ trợ đào tạo, quản lý điểm đến và xây dựng mô hình ‘làng du lịch thông minh’ để người dân thật sự làm chủ”.
“Làng du lịch thông minh” ở đây không phải là khái niệm cao siêu, mà là việc ứng dụng công nghệ số một cách thực tiễn vào ba trụ cột chính: quản lý vận hành, quảng bá câu chuyện và kết nối cộng đồng.
Quán cà phê Cực Bắc, điểm "check-in" hấp dẫn tại Lô Lô Chải, được các bạn trẻ chỉ nhau thông qua các nền tảng mạng xã hội. Ảnh: Nguyễn Trần Hiếu.
Thứ nhất, ứng dụng công nghệ để minh bạch hóa quản lý. Thay vì để các dịch vụ phát triển tự phát, manh mún, công nghệ giúp chuẩn hóa và kiểm soát chất lượng. Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Tuyên Quang Nguyễn Thị Hoài đã đưa ra định hướng hành động cụ thể: “Mỗi điểm đến nên có mã QR để cung cấp thông tin minh bạch về dịch vụ, giá phòng, lịch trình”.
Khi thông tin minh bạch, du khách được bảo vệ, và chính người dân cũng tránh được tình trạng cạnh tranh không lành mạnh, phá giá. Song song đó, việc thành lập Ban quản lý làng du lịch, xây dựng quy chế hoạt động và bộ quy tắc ứng xử văn hóa cộng đồng chính là nền tảng pháp lý và văn hóa để công nghệ phát huy tác dụng.
Thứ hai, dùng công nghệ số để kể câu chuyện chân thật. Nếu không làm chủ được kênh truyền thông, câu chuyện của bản làng sẽ bị “kể hộ” một cách sai lệch. Các chuyên gia truyền thông đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc này. Ông Đào Duy Minh (Công ty VTC-Netviet) đưa ra quy tắc 6C, trong đó nhấn mạnh “Chân thực - Câu chuyện riêng - Cộng đồng - Chuyển đổi số”.
Kinh nghiệm “Đưa Hà Giang lên bản đồ số” qua TikTok của bà Nguyễn Thu Hoài (Công ty Vitamin Việt Nam) là một minh chứng sống động. Bà Hoài chia sẻ: “Mỗi người dân là một đại sứ du lịch. Nếu mỗi tuần, mỗi bản làng đều đăng 2 video chân thực, có cảm xúc... điểm đến đó chắc chắn sẽ lên xu hướng”.
Đây chính là “làng thông minh”. Người dân được đào tạo để tự mình sử dụng điện thoại thông minh, tự mình quay video, tự mình kể câu chuyện của dân tộc mình. Họ sẽ làm chủ được hình ảnh của mình, lan tỏa sự chân thật thay vì để các dịch vụ tour “rác” xuyên tạc.
Thứ ba, “làng thông minh” là công cụ để người dân thật sự làm chủ. Mô hình này giúp người dân kiểm soát được lượng khách, điều phối dịch vụ (homestay, ăn uống, văn nghệ) một cách công bằng thông qua các nền tảng chung do chính Ban quản lý làng vận hành. Họ có thể nhận đặt phòng trực tiếp, quản lý đánh giá của du khách và chủ động điều chỉnh dịch vụ dựa trên phản hồi.
Khi người dân làm chủ được công nghệ, họ sẽ làm chủ được điểm đến. Họ có đủ dữ liệu và công cụ để quyết định sẽ đón bao nhiêu khách là “đủ”, phát triển đến đâu là “vừa”, để giữ gìn sự bình yên và hồn cốt của bản làng mà không bị cuốn theo áp lực thương mại hóa.
Chính những cư dân tại các làng du lịch cộng đồng sẽ là người kể chuyện về làng của mình, bằng cách ứng dụng công nghệ số tạo nên các sản phẩm truyền thông chất lượng. Ảnh: Hello Vietnam.
Từ tự phát đến chuyên nghiệp: Một chặng đường cần sự liên kết
Lời giải “làng du lịch thông minh” là cấp thiết, nhưng không thể thành công nếu chỉ dựa vào nỗ lực đơn lẻ của người dân.
Phát biểu kết luận tại hội thảo, Phó Cục trưởng Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam Nguyễn Thị Hoa Mai đã chỉ rõ định hướng: “Để du lịch cộng đồng thật sự bền vững, chúng ta phải chuyển từ làm cho du khách sang làm cùng du khách; từ tự phát sang đồng bộ, liên kết và chuyên nghiệp; lấy lợi ích lâu dài, giữ gìn hồn cốt dân tộc làm thước đo”. Sự đồng bộ, liên kết và chuyên nghiệp này đòi hỏi một cam kết đa phương.
Phó Cục trưởng Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam Nguyễn Thị Hoa Mai và Phó Giám đốc Sở VHTTDL tỉnh Tuyên Quang Nguyễn Thị Hoài tại hội thảo. Ảnh: TITC.
Về phía cơ quan quản lý, cần cụ thể hóa các chính sách hỗ trợ. Đó là các chương trình đào tạo kỹ năng số, kỹ năng quản lý điểm đến cho người dân. Đó là hỗ trợ xây dựng hạ tầng số (sóng viễn thông, Wi-Fi) và các nền tảng quản lý chung.
Về phía doanh nghiệp, các công ty lữ hành, công nghệ cần “làm cùng du khách và cộng đồng”, hỗ trợ người dân trong việc xây dựng sản phẩm, kết nối thị trường và ứng dụng công nghệ, thay vì chỉ khai thác lợi nhuận.
Về phía cộng đồng, phải giữ vững sự đoàn kết, tuân thủ quy chế chung của làng và chủ động học hỏi, cải tạo cảnh quan, làm sạch không gian sống.
Phát triển du lịch cộng đồng không chỉ là bài toán kinh tế, mà như Phó Cục trưởng Nguyễn Thị Hoa Mai nhấn mạnh, đó còn là văn hóa và tinh thần dân tộc. Việc giải quyết được nguy cơ thương mại hóa bằng mô hình làng thông minh chính là con đường để giữ gìn hồn cốt dân tộc làm thước đo, xây dựng hình ảnh Việt Nam với những điểm đến xanh, trách nhiệm và đậm tính nhân văn.
Đây không phải là viễn cảnh xa vời, mà chính là tương lai đầy tiềm năng của ngành du lịch MICE Việt Nam, một “mỏ vàng“...
