Bánh xoài - hương xưa vị cũ

Tháng Chạp ở miền Trung lạnh lẽo mưa phùn, trong gian bếp ấm nồng, biết bao đứa trẻ như tôi đã quây quần bên bà, bên mẹ háo hức chờ từng mẻ bánh xoài thơm.

Đầu tháng Chạp, mưa phùn lây rây giăng đầy, gió bấc ù ù, bầu trời xam xám dễ làm người ta không cớ mà lòng buồn buồn man mác và hoài niệm những điều xưa cũ. Năm xưa, khi chúng tôi còn thơ bé, cứ độ này lại thấy bà tất bật đào củ dong (khoai chuối), xay củ, lọc bột, phơi khô chuẩn bị sẵn sàng nguyên liệu cho món bánh xoài ngày Tết. Phải, ngày chưa xưa lắm ấy, cuộc sống khó khăn bộn bề, các thức hàng quà hiếm hoi nên bánh xoài là thứ bánh ngon nhất đời, một thứ hàng xa xỉ, phải chờ đến Tết mới có.

Tên là bánh xoài nhưng nguyên liệu làm bánh không hề có thành phần nào từ cây xoài hay quả xoài mà là do hình dáng, màu sắc của bánh gần giống với quả xoài. Ảnh: Phúc Nguyên

Một buổi sáng đi học về, nghe nhà trên có tiếng đũa phình phịch đánh nhịp nhàng là biết ngay, bà chuẩn bị đổ bánh xoài. Năm nào chị em chúng tôi cũng hóng hớt vây quanh nhìn bà đánh trứng, cân đường, sao bột chuẩn bị cho món bánh không thể thiếu trong lễ cúng gia tiên chiều 30 với một sự háo hức khó tả. Lên 9, lên 10, tôi đã biết phụ bà làm đủ việc. Có “phụ tá” nhưng bà vẫn không yên tâm nên vẫn luôn miệng nhắc “nho nhỏ lửa thôi, kẻo cháy bột”, “rây cho tròn tay kẻo bột hất ra ngoài”… và rất nhiều điều khác. Cái cách thức làm món bánh thơm tho ấy qua lời nhắc của bà dần ăn sâu vào trí nhớ của chị em chúng tôi. Đến 13, 14 tuổi chúng tôi đã có thể tự làm bánh từ khâu đầu đến khâu cuối.

Làm bánh xoài, mệt nhất là khâu đánh trứng. Trứng gà bà đã gom để dành cả vài chục quả để đầy rá con. Bà nhanh tay nhặt trứng đập vỏ, đổ vào thau. Những cái lòng đỏ tròn xoay xoay như mắt bọn con nít đang cười hoan hỉ. Với nắm đũa tre đan tay bà lại bắt đầu nhịp nhàng đánh cho trứng tan đều. Những cái bóng bóng trứng phồng lên rồi tan đi theo nhịp tay bà. Chừng lâu sau, khi trứng dậy, bà mới bỏ đường, bột vào đánh chung. Đến lúc này, đôi tay thật sự mỏi bởi bột hòa với đường, trứng làm thau nguyên liệu sánh đặc lại, vàng mơ, tiếng đũa không còn lách cách nhẹ nhàng gõ vào đáy thau nữa mà đã chuyển thành phình phịch, phình phịch… đều đều. Thỉnh thoảng bà lại nhúc nhích chuyển tư thế vì mỏi. Thau bột - trứng càng đánh càng dậy, tay đũa cũng nhẹ hơn.

Lúc này, ông tôi bỏ bàn trà, ra sau chái bếp, rút một thành tre khô, chẻ nhỏ chuốt thành một que tăm lớn, dài chừng hơn gang tay. Một đầu vuốt nhọn, đầu kia chẻ đôi, nhét một mớ bông, xoay xoay cho mớ bông tròn lại và cột chặt để sẵn sàng bên cái khuôn gang đã rửa sạch, úp bên bếp. Mỗi lúc vậy, bà thường gọi ông mang cho bà một cốc rượu trắng, gừng thẻ già cạo bỏ vỏ, giã nhuyễn vắt lấy một chén nước cốt hòa chung vào thau bột rồi tiếp tục đánh đều. Bà nói, phải có rượu, nước gừng bánh mới thơm dậy, không còn mùi tanh của trứng. Thau bột dậy lên sập sình theo tay đũa, vậy là xong, chuẩn bị đổ bánh thôi nào!

Mẻ bánh xoài mới ra lò. Ảnh: Lam Lê

Bếp than hoa đã quạt đỏ hồng, ấm sực. Mấy bà cháu xúm xít vây quanh. Chờ khuôn nóng, bà nhúng que tăm có đầu quấn bông vào chén mỡ rồi ngoáy tròn vào từng ô khuôn, mỡ nóng xèo xèo, tay bà thoăn thoắt như múa. Từng thìa con múc bột trứng nhẹ nhàng rót vào khuôn, mỡ dềnh ra ai bên mép khuôn mươn mướt. Nắp khuôn phủ đầy than hoa đậy lại, tay quạt của bà ve vẩy bên đám than hồng. Đổ bánh khó nhất là giữ cho lửa đều, bánh chín vàng, dậy đôi nắp khuôn, xé miệng mới thành công.

Mỗi lần bọn trẻ chúng tôi lao xao chuyện, bà sợ sao nhãng, lửa già, bánh cháy nên cấm tiệt. Không ồn ào! Mỗi lần bà cầm đũa cả gạt gạt mấy hòn than, tra vào quai nắp, he hé xem chừng được chưa là cả mấy đứa cháu nín thở. Gương mặt đứa cháu giãn ra, nụ cười thoáng trong mắt bà vì mẻ bánh đẹp mới ra khuôn. Trở đầu que tăm, tay bà lại thoăn thoắt chích những cái bánh cho ra thúng, để riêng chuẩn bị cho công đoạn sấy, thoăn thoắt ngoáy mỡ trong khuôn...

Bếp lửa. Tranh: Hoàng Bá Linh

Khi còn thơ bé, sân vườn, bếp nhà bà là cả một bầu trời. Tôi cứ nghĩ, chỉ có quê mình mới có thứ bánh xoài thơm tho. Lớn lên, chân trời rộng mở, mới biết rằng suốt dải đất miền Trung, tháng Chạp lạnh lẽo mưa phùn, trong gian bếp ấm nồng, biết bao đứa trẻ cũng quây quần bên bà, bên mẹ háo hức chờ từng mẻ bánh. Mùi bánh mới ra khuôn thơm lừng quyện trong khói bếp đã thành mùi hương báo hiệu ngày Tết đã cận kề.

Rồi cuộc sống cũng khá dần lên. Hàng hóa nhiều hơn, bánh xoài được làm bằng máy, đổ khuôn hàng loạt. Bánh vẫn hiện diện trong bàn nước mỗi nhà, nhưng sao tôi vẫn thấy thiếu chút hương xưa đã hằn in trong kí ức - mùi bánh thơm vấn vít chái bếp chiều đông.

Bánh xoài ngày nay được làm bằng máy, đổ khuôn hàng loạt. Ảnh: Phúc Nguyên

Có phải vì thế chăng, khi mà các mặt hàng bánh trái được sản xuất bằng dây chuyền, máy móc, bao bì xanh đỏ bắt mắt được bày bán đầy cửa hàng, cửa hiệu vẫn có xu hướng hàng handmade như là một sự trở về gần gũi với thiên nhiên và hoài niệm hương xưa vị cũ?

Và tôi chợt giật mình, từ ngày lấy chồng, sinh con, mình đã bị cuốn theo bao lo toan mà không còn làm bánh xoài nữa. Dẫu các con vẫn biết thức bánh này, nhưng chưa bao giờ các con được hưởng cái không khí mẹ con, bà cháu quây quần bên bếp than, hồi hộp nhìn tay bà he hé nắp vung xem bánh đã chín chưa, hít hà mùi thơm tỏa ra ngọt ngào. Miền kí ức của con đã không có hương bánh xoài lẫn trong khói bếp bay bay!

Bếp xưa của mẹ

Tôi sinh ra ở miền quê nghèo Vĩnh Bảo - Hải Phòng, tuổi thơ tôi là những cánh đồng lúa thơm ngát cùng khói bếp lam chiều...