Những trang sử vàng của TP.HCM ghi dấu cột mốc tháng 12/1978, huyện Duyên Hải từ tỉnh Đồng Nai chính thức sáp nhập về Thành phố. Đến tháng 12/1991, Duyên Hải đổi tên Cần Giờ. 50 năm đất nước hòa bình, thống nhất, thì cũng chừng ấy thời gian, Cần Giờ trở thành bộ phận hữu cơ không thể tách rời của TP.HCM, với tư cách huyện ngoại thành duy nhất giáp Biển Đông.

Từ ngày 1/7/2025, TP.HCM chính thức hợp nhất Bình Dương, Bà Rịa - Vũng Tàu để nên dáng hình một thực thể hành chính - kinh tế đặc biệt, chưa từng có tiền lệ của đất nước, mở ra tầm vóc một siêu đô thị quốc tế. Cùng với đó, chính quyền địa phương hai cấp được vận hành, kiến tạo không gian phát triển mới. Huyện Cần Giờ cũ sau gần nửa thế kỷ giờ đây là 4 xã Thạnh An, Bình Khánh, An Thới Đông và Cần Giờ của TP.HCM mới.

Dù được định hình lại với những sắp xếp về đơn vị hành chính, song từ nhiều góc độ, vẫn có thể tiếp cận “Cần Giờ” một cách tổng thể, theo nghĩa rộng. Đó là không gian cắt hình mảng xanh nổi bật trên bản đồ Thành phố với hơn 700 km2, cách trung tâm TP.HCM trước đây khoảng 60 km về phía đông nam. Cần Giờ nằm đúng nơi cửa sông - vịnh biển có ý nghĩa đặc biệt quan trọng.

TP.HCM là “đầu tàu” kinh tế, cũng là trung tâm giáo dục hàng đầu Việt Nam, vinh dự là thành viên Mạng lưới Thành phố học tập toàn cầu của UNESCO. Thành phố cũng đã và đang nỗ lực phát triển du lịch thành ngành kinh tế mũi nhọn, kết hợp phát triển công nghiệp văn hóa và kinh tế ban đêm, vươn tầm Đông Nam Á và thế giới. Trên con đường đó, bên cạnh những loại hình du lịch đã và đang vận hành, TP.HCM - Thành phố học tập toàn cầu UNESCO có thể và cần nghĩ đến phát triển loại hình du lịch giáo dục - nghiên cứu khoa học, mà ở đó, có thể bắt đầu và đặt trọng tâm từ Cần Giờ, vùng đất “vàng” giàu tài nguyên tự nhiên lẫn tài nguyên văn hóa.

Cần Giờ có mạng lưới hàng trăm sông rạch chằng chịt lớn nhỏ thuộc hạ lưu hệ thống sông Đồng Nai - Sài Gòn, vừa ôm trọn, vừa chia cắt vùng đất này. Sau năm 1975, rừng ngập mặn ở đây bị tàn phá, hủy diệt nghiêm trọng. Trong công cuộc tái thiết, với tầm nhìn và quyết tâm phủ xanh, trồng lại rừng trên diện tích rộng lớn của lãnh đạo Thành phố, cùng biết bao người dân đã đổ sức chung tay, chỉ trong thời gian ngắn, rừng ngập mặn Cần Giờ được hồi sinh ngoạn mục, “trả lại” màu xanh của sự sống.

Để đến năm 2000, Rừng ngập mặn Cần Giờ chính thức được UNESCO công nhận Khu dự trữ sinh quyển thế giới đầu tiên của Việt Nam. Đó thực là “kỳ tích”, trong truyền thống năng động, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm của Thành phố này.

Tiêu biểu trong các loại cây rừng ngập mặn là Đước, bộ rễ hình nơm đặc trưng bám chắc vào đất bùn lỏng, lá hình mác mọc đối nhau, cứng dày, mọng nước, cây con nảy mầm trên thân cây mẹ. Dưới tán rừng ngập mặn Cần Giờ là “chộn rộn” và phong phú vô cùng nhịp sống, nhịp thở của hệ động - thực vật đa dạng, độc đáo.

Sau lớp cư dân cổ, giai đoạn muộn hơn, Cần Giờ lưu dấu bước chân người Việt theo sông biển xuôi về phương Nam. Khai phá vùng đất mới, họ hình thành các cộng đồng dân cư, nhẫn nại lao động, mưu sinh, khai thác các nguồn lợi thông qua hoạt động nông, lâm, ngư, diêm nghiệp; đồng thời, không ngừng kết tụ, vun bồi đời sống tinh thần đậm đà bản sắc. Tiêu biểu như Lễ hội Nghinh Ông Cần Giờ, “Tết Biển” của cộng đồng ngư dân phản ánh tín ngưỡng thờ thần Nam Hải - cá Ông, cá Voi của ngư dân, gắn với di tích Lăng Ông Thủy Tướng - Thạnh Phước Lạch, diễn ra tháng Tám âm lịch hàng năm, nay là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Trong khói lửa chiến tranh, nếu Địa đạo Củ Chi như “căn cứ chìm”, thì Chiến khu Rừng Sác Cần Giờ như “căn cứ nổi” của cách mạng, với lực lượng đặc công nước anh hùng lừng lẫy chiến công, nhưng cũng không ít chiến sĩ đã vĩnh viễn nằm lại dưới lòng sông Lòng Tàu nơi đất mẹ.

Bước vào thời kỳ Đổi mới và phát triển, các thế hệ cư dân Cần Giờ chung sức chung lòng dựng xây quê hương, tiếp tục hình thành những giá trị văn hóa mới, xây dựng đời sống văn hóa phong phú, đậm đà bản sắc dân tộc, nâng cao đời sống nhân dân, gắn với những mục tiêu quan trọng của chương trình quốc gia xây dựng nông thôn mới. Cần Giờ trong kỷ nguyên vươn mình mang giấc mơ đô thị vệ tinh hiện đại, văn minh, thông minh, sinh thái của TP.HCM và toàn vùng Đông Nam Bộ.

Như vậy, tài nguyên tự nhiên và văn hóa phong phú, đa dạng của Cần Giờ giàu tiềm năng để có thể phát triển các sản phẩm, dịch vụ khác nhau của loại hình du lịch giáo dục - nghiên cứu khoa học một cách chuyên sâu, sáng tạo, hấp dẫn. 

Du lịch giáo dục - nghiên cứu khoa học (educational tourism, academic tourism, research tourism) được thúc đẩy chủ yếu bởi mục đích, động cơ giáo dục, nghiên cứu của du khách, mang đến du khách những trải nghiệm liên quan đến việc “học” một cách độc đáo trong những môi trường khác biệt, gắn với học tập suốt đời.

Giáo dục hiện đại trong bối cảnh toàn cầu hóa, số hóa, cá nhân hóa có những chuyển biến đáng chú ý. Khái niệm học tập phi chính thức có thể được đánh giá cao hơn học tập chính thức. Một chuyến đi gắn với du lịch giáo dục mang tính thư giãn, vui vẻ, theo các nhà nghiên cứu, có thể tác động cảm xúc mạnh mẽ hơn, đem lại hiệu quả sâu sắc hơn, tích cực hơn cho quá trình giáo dục, thay vì những giờ học, bài giảng theo lối “truyền thống” có thể khô khan, nhàm chán. Điều đó có nghĩa, học tập phi chính thức không thay thế học tập chính thức, mà đúng hơn, chúng quan hệ tương hỗ, tác động, bổ trợ lẫn nhau.

Mối quan hệ giữa du lịch với giáo dục vốn sớm được hình thành. Ở khía cạnh nào đó, du lịch luôn có tính giáo dục, và giáo dục thông qua du lịch cũng không phải điều mới mẻ. Tuy nhiên, với tư cách một loại hình du lịch hiện đại, tương tự du lịch ẩm thực, du lịch y tế, du lịch âm nhạc, du lịch điện ảnh, du lịch sự kiện, du lịch công nghiệp…, đây là phân khúc đang lên, đáng chú ý của thế giới, có thể mang lại nhiều giá trị gia tăng.

Loại hình du lịch này có thể đáp ứng nhu cầu đa dạng của phổ rộng đối tượng mục tiêu - từ các em thiếu nhi và gia đình, các bạn học sinh, sinh viên, đến các chuyên gia, nhà nghiên cứu, nhà khoa học hàng đầu trong nước và quốc tế ở nhiều lĩnh vực, liên ngành, xuyên ngành; đem đến du khách đa trải nghiệm khám phá, tìm hiểu, học tập, nghiên cứu và nhiều hoạt động học thuật khác trên đa phương diện, đa chiều kích.

TS. Tạ Duy Linh, Viện trưởng Viện nghiên cứu Phát triển Kinh tế và Du lịch kỳ vọng về tiềm năng phát triển du lịch giáo dục cho Cần Giờ. Theo ông, Cần Giờ nên là điểm sáng ưu tiên trong chiến lược phát triển du lịch giáo dục tại TP.HCM, bởi với tiềm năng của mình, Cần Giờ không chỉ phát triển giáo dục mà còn thúc đẩy phát triển bền vững trong khu vực.

“Khu dự trữ sinh quyển thế giới Rừng ngập mặn Cần Giờ, được UNESCO công nhận, mang lại cơ hội vô giá để phát triển du lịch giáo dục, không chỉ thông qua việc học lý thuyết về môi trường mà còn tham gia vào các hoạt động thực tế như trồng rừng ngập mặn, nghiên cứu hệ sinh thái và bảo vệ động thực vật. Các chương trình tại đây giúp du khách phát triển kỹ năng thực hành và tăng cường nhận thức về bảo vệ tài nguyên thiên nhiên”, TS. Tạ Duy Linh phân tích.

Từ ý tưởng đến triển khai du lịch giáo dục, bên cạnh điểm mạnh, thuận lợi, tất yếu sẽ có những thách thức, không thể phụ thuộc tài nguyên “thô”, mà phải “đổ vào”, nâng cao hàm lượng sáng tạo, hoàn thiện hệ sinh thái của loại hình du lịch này.

“Cần Giờ có thể trở thành mô hình mẫu cho du lịch giáo dục bền vững, kết hợp giữa giáo dục bảo vệ môi trường, bảo tồn đa dạng sinh học và phát triển cộng đồng. Mô hình này không chỉ nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo vệ tài nguyên thiên nhiên mà còn tạo cơ hội phát triển kinh tế bền vững cho người dân địa phương thông qua du lịch sinh thái và các hoạt động cộng đồng”, TS. Tạ Duy Linh khẳng định.

Cần Giờ được xem là “của để dành” của TP.HCM, bởi tầm quan trọng đặc biệt của nó với nguồn tài nguyên “vàng” về cả tự nhiên lẫn văn hóa. Nguồn lực quý báu đó đã và sẽ được khai thác tiềm năng, phát huy lợi thế, không chỉ cho chúng ta của hiện tại, mà còn phải dành phần các thế hệ tương lai, để Cần Giờ vẫn sẽ là “của để dành” cho muôn đời sau, đúng tinh thần phát triển bền vững theo xu thế toàn cầu trên ba trụ cột kinh tế - văn hóa, xã hội - và môi trường.

Phát triển loại hình du lịch giáo dục theo hướng bền vững tại TP.HCM nói chung và Cần Giờ nói riêng có thể là một trong những cách thức thực hiện điều đó, đồng thời có thể góp phần lan tỏa danh tiếng, thương hiệu của TP.HCM với tư cách Thành phố học tập toàn cầu UNESCO.