Công nghệ chế biến sâu: "Chìa khóa vàng" cho cà phê Việt

Công nghệ, đổi mới sáng tạo và phát triển bền vững chính là những trụ cột chiến lược định hình tương lai của cà phê, trong đó việc ứng dụng AI sẽ đóng vai trò then chốt để nâng cao hiệu quả sản xuất và minh bạch chuỗi cung ứng.

Trong khuôn khổ Hội thảo khoa học cà phê quốc tế thuộc Lễ hội Di sản Cà phê Toàn cầu 2025, nhiều vấn đề cốt lõi của ngành cà phê Việt Nam và thế giới đã được đặt lên bàn thảo luận. Các tham luận xoay quanh ba trục chính: công nghệ chế biến, chiến lược phát triển ngành và triển vọng đến năm 2030, tầm nhìn 2050, cho thấy ngành cà phê đang đứng trước yêu cầu tái cấu trúc sâu, không còn dựa chủ yếu vào sản lượng.

Cà phê Việt Nam cần chuyển hướng sang phát triển bền vững

Ông Nguyễn Nam Hải, Chủ tịch Hiệp hội Cà phê Ca cao Việt Nam (VICOFA), cho rằng xung đột địa chính trị, biến đổi khí hậu và các quy định thị trường mới đang tạo áp lực ngày càng lớn lên ngành cà phê.

Đáng chú ý, Quy định chống phá rừng của Liên minh châu Âu (EUDR) được xem là phép thử bắt buộc, khi yêu cầu cà phê xuất khẩu phải bảo đảm không liên quan đến phá rừng, được sản xuất hợp pháp và có khả năng truy xuất nguồn gốc. Điều này khiến minh bạch vùng trồng và dữ liệu chuỗi cung ứng không còn là lựa chọn, mà trở thành điều kiện bắt buộc.

Phiên thảo luận trong khuôn khổ Hội thảo

Ở trong nước, dù xuất khẩu cà phê tiếp tục ghi nhận kết quả tích cực, ông Hải cho rằng nghịch lý lớn của ngành vẫn nằm ở cơ cấu sản phẩm, khi cà phê nhân thô chiếm tỷ trọng lên đến 91% sản lượng xuất khẩu, còn chế biến sâu và xây dựng thương hiệu chưa tương xứng với vị thế quốc gia xuất khẩu cà phê hàng đầu. Thị trường nội địa có dư địa phát triển, nhưng chưa được khai thác hiệu quả.

Ông Nguyễn Nam Hải - Chủ tịch Hiệp hội Cà phê Ca cao Việt Nam (VICOFA)

Về tầm nhìn dài hạn, ông Nguyễn Nam Hải cho rằng ngành cà phê Việt Nam cần chuyển hướng sang phát triển bền vững và thích ứng biến đổi khí hậu, với trọng tâm ổn định diện tích, tái canh bằng giống chịu hạn và giảm phát thải. Song song đó, số hóa chuỗi giá trị và tăng tỷ trọng chế biến sâu được xem là điều kiện then chốt để gia tăng giá trị.

Bên cạnh việc duy trì thị phần tại châu Âu, ngành cà phê Việt Nam cần mở rộng sang châu Á, Trung Đông, đồng thời phát triển thị trường nội địa gắn với du lịch, văn hóa và trải nghiệm cà phê. Chỉ khi tháo gỡ được các nút thắt về khí hậu, tiêu chuẩn và cơ cấu chế biến, cà phê Việt Nam mới có thể nâng tầm vị thế trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Nghịch lý của cà phê Việt

Ở góc độ chiến lược, bà Lê Hoàng Diệp Thảo, Nhà sáng lập kiêm CEO TNI King Coffee, đã đặt vấn đề phát triển ngành cà phê Việt Nam trong bối cảnh chuỗi giá trị cà phê toàn cầu đang đối mặt với nhiều thách thức mang tính hệ thống. Theo bà, cà phê là một trong những chuỗi cung ứng nông sản lớn nhất thế giới, song giá trị lại phân bổ không đồng đều giữa các khâu.

Bà cho rằng Việt Nam dù là quốc gia sản xuất cà phê lớn thứ hai toàn cầu, đóng góp khoảng 20% sản lượng Robusta thế giới, nhưng vẫn chủ yếu tham gia ở khâu xuất khẩu nguyên liệu thô. Người trồng cà phê hiện chỉ nhận được khoảng 10 - 20% giá bán lẻ, trong khi phần lớn giá trị gia tăng nằm ở các khâu chế biến, thương mại và xây dựng thương hiệu.

Bà Lê Hoàng Diệp Thảo - Nhà sáng lập kiêm CEO TNI King Coffee

Từ thực tế đó, bà Lê Hoàng Diệp Thảo đề xuất khung chiến lược phát triển ngành cà phê giai đoạn 2025–2050 dựa trên ba trụ cột: bền vững, công nghệ và công bằng. Trong đó, bền vững được xác định là nền tảng của toàn bộ chuỗi giá trị, hướng tới giảm phát thải carbon và trung lập carbon vào năm 2050, thông qua mở rộng các mô hình sản xuất cà phê bền vững và thích ứng biến đổi khí hậu.

Chuyển dịch sang các dòng sản phẩm sau chế biến

Ở trụ cột công nghệ, các giải pháp như trí tuệ nhân tạo và blockchain được nhấn mạnh nhằm tăng cường minh bạch chuỗi cung ứng, truy xuất nguồn gốc và nâng cao giá trị gia tăng cho hạt cà phê. Bên cạnh đó, công bằng trong chuỗi giá trị được xem là điều kiện để ngành phát triển bền vững, thông qua cải thiện thu nhập cho người trồng cà phê và mở rộng các cơ chế hỗ trợ tài chính, thương mại công bằng.

Đối với Việt Nam, “Chiến lược Cà phê Việt Nam 2050” được định hình theo hướng gắn với xu thế toàn cầu, đồng thời khai thác lợi thế của quốc gia sản xuất Robusta lớn. Đây là kế hoạch mang tầm vóc quốc gia với sự đồng hành của Nhà nước và doanh nghiệp, tập trung vào chuyển đổi số, nâng tỷ trọng chế biến sâu, xây dựng thương hiệu quốc gia và giảm dần xuất khẩu thô, hướng tới vai trò trung tâm R&D cà phê của khu vực.

PGS.TS Lại Quốc Đạt - Trường Đại học Bách khoa (ĐHQG TPHCM), nhận định rằng lối đi tất yếu là phải chuyển dịch từ xuất khẩu cà phê nhân thô giá trị thấp sang các dòng sản phẩm sau chế biến như cà phê rang xay chất lượng cao, cà phê hòa tan và cà phê đặc sản (specialty coffee) với hương vị độc đáo.

Minh chứng rõ nét nhất cho tiềm năng này là thị trường cà phê hòa tan. Theo ông Đạt, quy mô thị trường toàn cầu của ngành hàng này đang chứng kiến sự tăng trưởng ổn định và dự kiến sẽ chạm mốc 48,17 tỷ USD vào năm 2030. Động lực chính thúc đẩy sự bùng nổ này đến từ xu hướng tiêu thụ ngày càng tăng ở nhóm dân số trẻ và sự phát triển mạnh mẽ của thương mại điện tử, đặc biệt là ở phân khúc cà phê có hương và dòng sản phẩm cao cấp.

Ông Đạt nhấn mạnh xu hướng công nghệ tương lai sẽ tập trung vào các phương pháp chiết xuất hiện đại, sấy thăng hoa (freeze-dried) giúp tiết kiệm năng lượng, hay các dòng sản phẩm uống liền và cà phê chức năng như khử caffeine. Công nghệ, đổi mới sáng tạo và phát triển bền vững chính là những trụ cột chiến lược định hình tương lai của ngành, trong đó việc ứng dụng AI sẽ đóng vai trò then chốt để nâng cao hiệu quả sản xuất và minh bạch chuỗi cung ứng.

Tôn vinh di sản Robusta Việt Nam, định hình tương lai 'thủ phủ' cà phê Việt

Ngày 21/12, tại Quảng trường Lâm Viên (phường Xuân Hương, Lâm Đồng), lễ khai mạc Lễ hội Di sản Cà phê Toàn cầu 2025...