Người trẻ Khmer giữ lửa điệu Múa Chằn dưới mái chùa gần 140 tuổi

Múa Chằn, tên đầy đủ là Robam Yeak Roăm hay múa Rô Băm, một loại hình vũ kịch dân gian cổ điển của người Khmer, đang được thế hệ trẻ gìn giữ như một "viên ngọc" văn hóa quý báu ở chùa Xiêm Cán. tỉnh Cà Mau.

Di sản nghệ thuật múa Chằn: Từ rễ chắc đến chồi xanh

Khi tia nắng vàng trùm trên Xiêm Cán, một trong những mái chùa lộng lẫy nhất của người Khmer Nam Bộ, tiếng nhạc ngũ âm truyền thống pinpeat bắt đầu ngân vang, rồi dồn dập, mở đầu cho vũ kịch cổ điển Múa Chằn. Hàng trăm ánh mắt dõi theo, trầm trồ ngưỡng mộ trước một điệu múa cổ điển của người Khmer có đan xen sự huyền bí và kịch tích, với những bộ phụ kiện cầu kỳ.

Sân khấu đơn giản không làm mất đi sự kịch tính và vẻ đẹp của vũ điệu sử thi lâu đời bén rễ trong văn hoá người Khmer. Mọi sự chú ý đổ dồn vào sự xuất hiện nhân vật vua Chằn Krông Riêp (hay còn gọi là Yeak). Anh xuất hiện với trang phục giáp trụ sáng loáng, khuôn mặt dữ tợn và những động tác mạnh mẽ, điệu bộ đi đứng nghênh ngang đầy kiêu ngạo, tượng trưng cho cái ác phi nghĩa. Đối lập với sự hung hãn ấy là sự nhanh nhẹn, dũng mãnh thiện chiến của Khỉ thần Hanuman và nét mềm mại, uyển chuyển của Nàng Xây Đa hay dáng đi đầy kiên cường của hoàng tử Prệt Riêm. Khi tiếng nhạc chuyển sang hồi kịch chiến, vua Chằn di chuyển với những bước hung hãn đối đầu với những động tác nhanh nhẹn, linh hoạt của Hanuman. Mặc dù gương mặt bị che khuất một phần sau chiếc mặt nạ dữ tợn, nhưng chính từng cử chỉ tay, chân, từng cái nhún vai của diễn viên đã truyền tải trọn vẹn cái ác, sự kiêu ngạo của Chằn hay lòng trung nghĩa của Khỉ thần. Qua từng cử chỉ này, khán giả không khỏi trầm trồ trước sự diễn ca giàu sức sống, cảm nhận rõ cuộc đấu tranh giữa chính nghĩa và phi nghĩa đang diễn ra ngay trước mắt.

Những người trẻ biểu diễn múa Chằn trong lễ hội ở chùa Xiêm Cán (Ảnh: Danh Xà Rụm)

Rồi màn diễn kết thúc, đoàn vũ công lộ diện. Phía sau những chiếc mặt nạ, không phải là những nghệ nhân chuyên nghiệp tuổi ngoài 30, mà là những bạn trẻ, sinh viên, dân lao động từ 16 đến hơn 25 tuổi. Ai nấy đều toát lên niềm hạnh phúc và tự hào khi vừa hoàn thành trọn vẹn một điệu múa yêu cầu kỹ thuật, cảm xúc cao. Chính những thanh niên, thiếu nữ đang này đang viết tiếp chương mới cho di sản văn hóa quý báu của đồng bào Khmer.

Các bạn trẻ trong đội văn nghệ chùa Xiêm Cán

Một trong số đó là Thiên, 26 tuổi, đóng vai diễn Chằn. Vừa lau mặt nạ, chàng trai tự hào chia sẻ: “Em đã gắn bó với chùa và học múa Chằn từ lúc 10 tuổi tới nay. Từ nhỏ đã thích thú với những câu chuyện trong Reamker và điệu múa của các anh chị lớn. Đây cũng là bản sắc đẹp của người Khmer mà em muốn được góp phần chia sẻ với mọi người.” Đào Minh, bạn đồng diễn của Thiên vai Khỉ thần hiện chỉ 16 tuổi. Dẫu mới tập luyện khoảng 3 năm nay, đôi tay và những cử chỉ múa của Minh đã có thần thái riêng, từ cái vút tay hay điệu vỗ cánh.

Thiên và Minh trong trang phục diễn

Cả Thiên và Minh đều là thành viên của đội văn nghệ do Ban Quản trị chùa thành lập từ năm 2014. Dưới sự dìu dắt của các anh chị đi trước, đội đã không ngừng phát triển và góp phần quảng bá những giá trị văn hóa truyền thống, đặc biệt là nghệ thuật múa Chằn, thông qua các tiết mục được dàn dựng công phu và giàu tính nghệ thuật. Thiên cho biết, hiện nay em cũng cùng các anh chị và sư thầy hướng dẫn những bạn nhỏ hơn trong đội. Trong đó, thành viên nhỏ tuổi nhất mới chỉ 12 tuổi. Với Thiên và các bạn, việc luyện tập múa Chằn không chỉ là hoạt động văn nghệ đơn thuần, mà còn là cách để họ gắn kết với cội nguồn văn hóa Khmer, với truyền thống ông bà, và tiếp nối những bài học nhân sinh sâu sắc về thiện – ác được gửi gắm qua các sử thi.

Với đồng bào Khmer, chùa không chỉ là nơi sinh hoạt tôn giáo mà còn là trung tâm gìn giữ phong tục, tập quán và đời sống văn hóa tinh thần qua nhiều thế hệ. Việc thành lập đội văn nghệ tại đây vừa góp phần bảo tồn văn hóa, vừa tạo sân chơi tinh thần lành mạnh cho cộng đồng. Tại chùa Xiêm Cán, nhờ sự đoàn kết của bà con và Ban Quản trị, truyền thống múa Chằn đã được duy trì hơn 10 năm, ngày càng hoàn thiện về biên đạo và giá trị nghệ thuật. Đây là mô hình tiêu biểu, giúp bảo tồn văn hóa dân tộc hiệu quả mà không phụ thuộc vào đội ngũ nghệ sĩ chuyên trách. Hiện đội có gần 20 thành viên hoạt động thường xuyên.

Bảo tồn gắn với du lịch văn hoá

Múa Chằn ở Việt Nam là kết quả của quá trình giao lưu và hội nhập văn hóa trong dòng di cư của người Khmer dọc lưu vực sông Mê Kông. Từ nghệ thuật Rô-băm cổ xưa, khi du nhập vào cộng đồng Khmer Việt Nam, loại hình này đã được dân gian hóa, kết hợp cùng các yếu tố văn hóa bản địa để hình thành nên một phong cách mới, mang dấu ấn riêng – được Việt hóa với tên gọi múa Chằn, một nét văn hóa đặc sắc của người Khmer Nam Bộ.

Với sự chung sức của thế hệ trẻ cùng tinh thần bảo tồn và phát triển các giá trị nghệ thuật truyền thống, việc đưa múa Chằn vào chương trình tour tham quan chùa Xiêm Cán đã mang đến cho du khách một trải nghiệm độc đáo và đầy cảm xúc. Không chỉ được chiêm ngưỡng vẻ đẹp cổ kính của ngôi chùa – di tích kiến trúc nghệ thuật cấp tỉnh, có quy mô hàng đầu trong hệ thống chùa Khmer Nam Bộ – du khách còn được đắm mình trong không gian văn hóa Khmer sống động, nơi nghệ thuật và tâm linh giao hòa. Đây chính là điểm nhấn đặc trưng, góp phần tạo nên bản sắc riêng cho loại hình du lịch văn hóa – tâm linh tại Cà Mau.

Múa Chằn đã xuất hiện nhiều hơn, qua chương trình giao lưu cùng du khách

Thượng tọa Dương Quân, Trụ trì chùa Xiêm Cán, cho biết từ khi Đội Văn nghệ được thành lập, lượng người dân địa phương và du khách đến chùa ngày càng đông hơn. Đây là tín hiệu đáng mừng, cho thấy nghệ thuật Khmer vẫn giữ được sức sống mãnh liệt trong đời sống đương đại. Không chỉ biểu diễn trong các dịp lễ hội lớn như Chôl Chnăm Thmây hay Dâng y Kathina, đoàn văn nghệ còn mang nét đẹp văn hóa Khmer vào những chương trình nghệ thuật, các buổi đón tiếp đoàn khách tham quan, góp phần gia tăng giá trị trải nghiệm du lịch tại ngôi chùa hơn 140 năm tuổi. Đặc biệt, khi múa Chằn kết hợp cùng âm thanh rộn ràng của dàn nhạc ngũ âm, một không gian diễn xướng đầy màu sắc và cuốn hút được mở ra, khiến người xem khó lòng rời mắt.

Bà Bích Thủy, một du khách đến từ Cần Thơ hào hứng chia sẻ: “Tôi đã từng xem nhiều điệu múa truyền thống, nhưng múa Chằn có sức hấp dẫn rất riêng. Điều tuyệt vời nhất là được thấy những người trẻ đang tiếp nối di sản này. Họ không làm cho có, mà thể hiện bằng tất cả tình yêu và sự tôn trọng với văn hóa dân tộc mình. Tôi tin rằng di sản này sẽ không bao giờ mất đi.”

Du khách hào hứng chụp hình cùng “nghệ sĩ” GenZ

Chị Nguyễn Thu Phương, đại diện Công ty TNHH Thương mại Dịch vụ Du lịch Sài Gòn Việt Tourist, cũng bày tỏ cảm nghĩ: “Tiết mục múa Chằn thật sự rất đặc sắc và lạ. Với người xem lần đầu, có thể chưa hiểu hết ý nghĩa, nhưng chắc chắn sẽ ấn tượng mạnh mẽ với nét văn hóa độc đáo của đồng bào Khmer. Khi kết hợp biểu diễn này vào tour du lịch, du khách, đặc biệt là người Kinh hay quốc tế chắc chắn sẽ có cảm giác mới lạ và thích thú, vì đây không phải là sản phẩm có thể thấy ở bất kỳ đâu. Nó vừa mang giá trị văn hóa sâu sắc, vừa giúp chuyến đi trở nên phong phú và đáng nhớ hơn, cả về kiến thức lẫn trải nghiệm.

Nhìn những gương mặt trẻ đang tỉ mỉ chỉnh lại trang phục, nâng niu những chiếc mão, mặt nạ tinh xảo trước giờ biểu diễn, ta cảm nhận rõ ánh sáng của giá trị truyền thừa văn hóa thứ không qua những lời hô hào to tát, mà được nuôi dưỡng bằng hành động chân thành và chủ động từ thế hệ kế cận. Chính khát vọng lan tỏa ấy đã giúp nghệ thuật múa Chằn vươn lên như một cây cổ thụ, cắm rễ sâu trong lòng chùa Xiêm Cán, tỏa bóng xanh mát tiếp tục kể câu chuyện sử thi quý giá cho mai sau.