Bài học môi trường và giải pháp công nghệ cao cho làng nghề TP.HCM

Trong khi nhiều làng nghề truyền thống đang "lâm nguy" vì ô nhiễm, các chính sách của TP.HCM tập trung hỗ trợ ngành nghề nông thôn theo hướng "sạch". Các mô hình OCOP, du lịch nông nghiệp, công nghệ cao đang khẳng định hiệu quả, cân bằng giữa kinh tế và môi trường.

Sự phát triển của ngành nghề nông thôn và các làng nghề truyền thống là một phần không thể tách rời của văn hóa và kinh tế nông thôn Việt Nam. Cả nước hiện có khoảng 5.400 làng nghề và làng có nghề, tạo sinh kế cho hàng triệu lao động. Tuy nhiên, sự phát triển này đang phải trả giá đắt về môi trường.

Bài học kinh nghiệm từ thực tiễn các địa phương

Thực trạng tại nhiều làng nghề truyền thống trên cả nước đang là lời cảnh báo sâu sắc. Theo báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, có đến 90% làng nghề chưa có hệ thống xử lý nước thải tập trung. Nước thải từ các hoạt động dệt nhuộm, tái chế kim loại, chế biến thực phẩm được xả thẳng ra môi trường.

Nghề làm gốm Bình Dương

Nghiên cứu của GS-TS Đặng Kim Chi (Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam) chỉ rõ, các làng nghề dệt nhuộm gây ô nhiễm nặng nề do hóa chất; làng nghề vật liệu xây dựng gây ô nhiễm không khí do SO2, CO2; làng nghề tái chế chất thải (như Mẫn Xá, Bắc Ninh) từng là "điểm đen" ô nhiễm trầm trọng.

Nguyên nhân chính được xác định là do phát triển tự phát, thiếu quy hoạch, công nghệ lạc hậu và ý thức cộng đồng còn hạn chế. Thực trạng này cho thấy, nếu chỉ tập trung vào lợi ích kinh tế trước mắt mà bỏ qua giải pháp bảo vệ môi trường, hậu quả sẽ là sự mai một của chính các làng nghề đó.

Đây là bài học kinh nghiệm đắt giá cho TP.HCM trong quá trình phát triển các ngành nghề nông thôn tại các phường xã ngoại thành vốn đang trong quá trình đô thị hóa nhanh.

Giải pháp hỗ trợ phát triển ngành nghề nông thôn của TP.HCM

Khác với nhiều địa phương, các "ngành nghề nông thôn" của TP.HCM chủ yếu là nông nghiệp đô thị, nông nghiệp công nghệ cao. Chính sách khuyến khích của Thành phố tập trung vào việc tạo ra các mô hình giá trị cao, ít tác động môi trường, thay vì các ngành nghề thâm dụng lao động, nguyên liệu và xả thải lớn.

Làng hươngLê Minh Hương tại xã Bình Lợi

1. Giải pháp chính sách: Chuyển dịch cơ cấu và ưu tiên công nghệ cao

Chủ trương của TP.HCM là chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp theo hướng nông nghiệp đô thị. Các chính sách (như tại Công văn 7439/SNNMT-KHTC) tập trung hỗ trợ các mô hình ứng dụng công nghệ cao, công nghệ sinh học, cơ giới hóa.

Đây chính là giải pháp nền tảng để ngăn ngừa ô nhiễm từ gốc. Thay vì hỗ trợ các mô hình chế biến tinh bột hay tái chế, TP.HCM tập trung nguồn lực cho các điển hình như:

Mô hình trồng nấm công nghệ cao: Như mô hình của ông Nguyễn Dư Hào (TP. Thủ Đức), ứng dụng lò hấp tiệt trùng tự động, kiểm soát môi trường, vừa cho thu nhập 400 triệu/năm, vừa tận dụng phế phẩm làm kinh tế tuần hoàn (trồng nấm rơm).

Mô hình hoa lan, cây kiểng: Như vườn lan Anh Thi (Bình Chánh), ứng dụng công nghệ số (livestream) để bán hàng, tập trung vào giá trị giống và kỹ thuật, thay vì các yếu tố gây ô nhiễm.

Mô hình rau công nghệ cao: Như Công ty Nông sản Hitech (Gò Vấp) với sản phẩm "Rau Rocket", cho thấy hướng đi nông nghiệp xanh, tuần hoàn.

2. Giải pháp tăng cường hiệu quả chính sách: OCOP và Du lịch nông nghiệp

Để tăng hiệu quả chính sách, TP.HCM không chỉ hỗ trợ kỹ thuật mà còn tập trung vào đầu ra thị trường thông qua hai chương trình lớn: OCOP và Du lịch nông thôn (Quyết định 3755).

Với làng nghề truyền thống: Thay vì để phát triển tự phát, Thành phố đưa vào khuôn khổ OCOP. Điển hình như làng nghề đan lát hơn 100 năm tại xã Thái Mỹ (Củ Chi), cơ sở Vinh Hạnh đã được hỗ trợ để chuẩn hóa sản phẩm, đạt OCOP 3 sao. Đây là giải pháp bảo tồn làng nghề theo hướng bền vững, sạch (nguyên liệu mây tre trúc) và liên kết (hợp tác với 15-20 lao động nhàn rỗi).

Nghề đan tre tại xã Thái Mỹ

Với các mô hình nông nghiệp mới: Chính sách khuyến khích nông dân đăng ký OCOP và kết hợp du lịch. Điển hình như anh Nguyễn Ngọc Bình (Bình Chánh), sau khi cải tạo 1ha đất phèn trồng ổi, không chỉ đạt Sản phẩm Nông nghiệp tiêu biểu 2023 mà còn đang đăng ký OCOP và thiết kế tiểu cảnh để phát triển du lịch nông nghiệp.

Các giải pháp quốc tế (như Nhật Bản, Hàn Quốc) được đề cập trong tài liệu đều nhấn mạnh việc "quy hoạch thành cụm sản xuất - du lịch" và "áp dụng công nghệ sạch". Đây chính xác là con đường TP.HCM đang theo đuổi: quy hoạch các vùng nông nghiệp công nghệ cao và hỗ trợ các mô hình du lịch OCOP.