Ngày 22/12/2024, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 57−NQ/TW. Với nhiều người, đó có thể chỉ là văn kiện chính trị, nhưng với TP.HCM, đây là hồi còi báo hiệu cho cuộc chuyển mình lịch sử, xác lập vai trò đầu tàu trong kỷ nguyên số quốc gia.
Không còn đơn thuần là đầu tàu kinh tế dựa trên thâm dụng lao động hay nguồn lực đất đai, Thành phố đang bước vào một vai trò mới, cam go hơn nhưng cũng vinh quang hơn: trở thành "phòng thí nghiệm thể chế" của cả nước, nơi những giới hạn cũ được thử thách và những mô hình mới được khai sinh.
Từ tư duy "cấm" đến dũng khí "mở"
Lần đầu tiên trong lịch sử phát triển, Nghị quyết 57 đã đặt TP.HCM vào một vị thế chưa từng có: “Phòng thí nghiệm thể chế” của quốc gia.
Trong suốt nhiều thập kỷ, lực cản lớn nhất của sự phát triển không nằm ở thiếu vốn hay nhân lực, mà nằm ở quán tính của tư duy “không quản được thì cấm”. Nghị quyết 57 đã đặt dấu chấm hết cho kỷ nguyên ngập ngừng đó. Tại Đại hội đại biểu TP.HCM lần thứ nhất nhiệm kỳ 2025-2030, Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhấn mạnh yêu cầu thành phố phải trở thành hạt nhân của nền kinh tế tri thức, nơi nghị quyết 57 không nằm trên giấy mà phải hoá thân thành xung lực đời sống.
Trong bối cảnh đó, TP.HCM không được phép chỉ là người thực thi thụ động. Thành phố phải là nơi những cơ chế mới được "thử lửa" trước khi nhân rộng ra cả nước. Chiến lược này không đứng độc lập mà cộng hưởng mạnh mẽ với Nghị quyết 98. Nếu Nghị quyết 57 là bản thiết kế chiến lược khẳng định “thể chế là điều kiện tiên quyết”, thì Nghị quyết 98 chính là bộ công cụ, là chiếc chìa khóa pháp lý để thành phố mở toang cánh cửa đột phá, vận dụng tinh thần “dám làm, dám chịu trách nhiệm” để gỡ bỏ những vòng kim cô của thủ tục.
Chỉ sau ba tháng chuyển động, TP.HCM đã cho thấy sự thay đổi về chất trong phương thức quản trị. Không còn là những mệnh lệnh hành chính đơn thuần, thành phố đang chuyển sang điều hành dựa trên dữ liệu với "Kiến trúc Chính quyền số 3.0". Con số 79,74% dịch vụ công trực tuyến toàn trình hay việc lọt vào Top 5 hệ sinh thái khởi nghiệp Đông Nam Á (theo StartupBlink 2025) không chỉ là thành tích báo cáo. Đó là tín hiệu cho thấy bộ máy công quyền đã sẵn sàng chấp nhận sự minh bạch và phục vụ người dân trên môi trường số.
Hơn thế nữa, tư duy liên kết vùng đã thay thế cho tư duy địa giới hành chính. Việc chuẩn bị hạ tầng số để kết nối, hợp nhất dữ liệu với Bình Dương, Bà Rịa - Vũng Tàu cho thấy tầm nhìn của một siêu đô thị không bị giới hạn bởi những đường ranh giới trên bản đồ.
Chủ tịch UBND TP.HCM Nguyễn Văn Được nhận định thành phố đang nắm trong tay "thiên thời - địa lợi - nhân hòa". Chiến lược "1-4-1" (1 Trung tâm tài chính quốc tế; 4 Trung tâm công nghệ/y tế/giáo dục chất lượng cao; 1 Hệ thống hạ tầng chiến lược) chính là câu trả lời cụ thể nhất cho bài toán phát triển. Từ việc ngầm hóa cáp viễn thông đến đào tạo hàng nghìn nhân lực AI, TP.HCM không chỉ đang giải quyết bài toán hôm nay, mà đang âm thầm chuẩn bị "tổ" để đón những "đại bàng" công nghệ của ngày mai.
"Sandbox": Chiếc hộp an toàn cho những ý tưởng không tưởng
Chúng ta thường nói nhiều về khát vọng đổi mới, nhưng ít ai dám nói thẳng về cái giá của nó: rủi ro.
Trong thế giới công nghệ, "Sandbox" (hộp cát) là nơi người ta thả những đoạn mã độc, những ý tưởng chưa kiểm chứng vào để chúng tự do vận hành mà không làm sập hệ thống chính. Nhưng khi đưa khái niệm này từ màn hình máy tính vào bàn nghị sự chính sách tại TP.HCM, câu chuyện không còn là kỹ thuật thuần túy. Đó là cuộc đấu tranh gay gắt giữa hai luồng tư duy: sự an toàn của quy trình cũ và sự bứt phá đầy bất trắc của cái mới.
Nghị quyết 57 ra đời không phải để "vuốt ve" thực trạng, mà để tạo chuyển biến mạnh mẽ vào sức ỳ của tư duy "không quản được thì cấm". TP.HCM, với cơ chế Sandbox (khung thể chế thử nghiệm), đang thực hiện sứ mệnh chính trị đầy mạo hiểm nhưng cũng đầy vinh quang: trở thành người dỡ rào cản, mở đường cho đổi mới.
Tại sao gọi đây là hành động mạo hiểm? Bởi bản chất của Sandbox là phi quy chuẩn. Cơ chế này cho phép các mô hình kinh doanh công nghệ tài chính (fintech), những dự án năng lượng xanh hay trí tuệ nhân tạo được vận hành trong "vùng xám" pháp lý có kiểm soát.
Ở đó, đúng hay sai không được định đoạt bằng văn bản hành chính có sẵn, mà bằng hiệu quả thực tế. Đây là sự "nhượng bộ" có tính toán của Nhà nước trước sức ép phát triển, thừa nhận rằng pháp luật đôi khi phải lùi lại bước để thực tiễn đi trước bước.
Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ TP.HCM, ông Lâm Đình Thắng, đã không ngần ngại gọi thành phố là "phòng thí nghiệm chính sách". Từ ngữ này mang hàm ý rất lớn: Thí nghiệm có thể thành công, cũng có thể thất bại. Nhưng sự thất bại (nếu có) trong chiếc hộp Sandbox tại Khu Công nghệ cao (SHTP) hay Đại học Quốc gia TP.HCM sẽ là bài học xương máu, rẻ hơn rất nhiều so với cái giá phải trả nếu áp dụng sai lầm trên quy mô toàn quốc.
Như vậy, Sandbox tại TP.HCM không chỉ là nơi thử nghiệm công nghệ. Đây là phép thử cho lòng tin chiến lược giữa Nhà nước và khu vực tư nhân. Khi chính quyền dám trao quyền "sai trong giới hạn", và doanh nghiệp dám dấn thân vào những địa hạt chưa có hành lang pháp lý bảo vệ, đó mới là lúc sự đổi mới thực sự bắt đầu. TP.HCM đang chấp nhận đi trên dây, nhưng đó là con đường duy nhất để đầu tàu kinh tế không bị trật bánh khỏi đường ray của kỷ nguyên số.
Hạ tầng của tương lai: Khi dữ liệu quý hơn dầu mỏ
Nếu thể chế là mạch máu, thì hạ tầng số chính là hệ xương sống của một nền kinh tế hiện đại, và Nghị quyết 57 xác định nó phải “đi trước một bước”. TP.HCM đang thực hiện chiến lược đầu tư đa tầng, dồn lực vào việc xây dựng "nguyên liệu" của tương lai.
Thành phố không chỉ dốc gần 2.000 tỷ đồng vào hạ tầng Chính quyền số để vận hành bộ máy hành chính. Điểm nhấn thực sự nằm ở việc kiến tạo các hạt nhân công nghệ lõi. Tòa nhà Nghiên cứu AI-Robot tại Khu Công nghệ cao (SHTP) ra đời không phải là công trình xây dựng đơn thuần, mà là lời tuyên bố về khát vọng làm chủ công nghệ và phục vụ cho mục tiêu đưa kinh tế số chiếm 40% GRDP vào năm 2030.
Bà Võ Thị Trung Trinh, Giám đốc Trung tâm Chuyển đổi số TP.HCM, khẳng định: trọng tâm lúc này là phải xây dựng ba nhóm dữ liệu: Dữ liệu Người dân, Dữ liệu Tài chính-Doanh nghiệp, và Dữ liệu Đất đai - Đô thị. Đây chính là nền móng để thúc đẩy kinh tế số phát triển đột phá.
Các trung tâm dữ liệu này không được xây dựng chỉ để lưu trữ những tập tin vô tri. Mục tiêu chiến lược là cung cấp năng lực tính toán hiệu năng cao, thứ "nhiên liệu" mới cho các nền tảng AI và kinh tế số vận hành. TP.HCM đang đi theo một chuỗi nhân quả chiến lược: Dùng thể chế thông thoáng của Nghị quyết 98 để thu hút vốn FDI xây "hạ tầng cứng", rồi dùng chính hạ tầng tính toán khổng lồ đó làm bệ phóng cho AI và kinh tế số.
Tham vọng của TP.HCM vươn xa hơn biên giới quốc gia, biến thành phố thành một “hub” dữ liệu mới của khu vực. Những cái tên đình đám của làng công nghệ thế giới đã hiện diện, biến nơi đây thành một công trường của những dự án tỷ đô.
Tập đoàn Evolution của Mỹ cam kết 500 triệu USD cho dự án Data Center Campus. Đáng chú ý hơn, Tập đoàn G42 từ UAE cùng liên danh Microsoft, FPT, VinaCapital đề xuất dự án Siêu Trung tâm Dữ liệu AI trị giá tới 2 tỷ USD. Các tập đoàn lớn khác như Viettel và CMC cũng dồn lực đầu tư (CMC Hyperscale Data Center trị giá hơn 250 triệu USD).
Ông Nguyễn Trung Chính, Chủ tịch CMC, nhấn mạnh: "Đây không phải là một trung tâm dữ liệu đơn thuần, đây là nền móng hạ tầng để TP.HCM phát triển thành Digital Hub của khu vực, là hạ tầng cốt lõi phục vụ chuyển đổi số, chuyển đổi AI."
Tuy nhiên, sự mở cửa nào cũng đi kèm với cái giá của nó, và trong kỷ nguyên số, cái giá đó chính là chủ quyền dữ liệu.
Việc TP.HCM thu hút thành công hàng loạt "siêu trung tâm dữ liệu" từ các tập đoàn nước ngoài đã tạo nên một phép thử cho an ninh quốc gia. Câu hỏi hóc búa được đặt ra một cách trực diện: Làm thế nào để đảm bảo dữ liệu cốt lõi của quốc gia không bị xâm phạm khi nó nằm trên các máy chủ do nước ngoài sở hữu và vận hành? Đây là một nghịch lý chính sách.
Để giải quyết bài toán "con dao hai lưỡi" này, TP.HCM đã triển khai chiến lược “Hai tốc độ” đầy tinh thần thực dụng.
Ở tốc độ 1, Thành phố giương cao cờ hiệu mở cửa, dùng cơ chế Sandbox để thu hút nguồn lực. Đây là tốc độ của sự bứt phá và chấp nhận rủi ro có tính toán.
Nhưng song song đó là tốc độ 2, tốc độ của sự siết chặt quản lý và kiểm soát. Thành phố áp dụng mô hình an ninh mạng theo nguyên tắc “Phòng thủ phân tán, Giám sát tập trung”. Mỗi cơ quan nhà nước tự chịu trách nhiệm phòng thủ hệ thống của mình (phân tán), nhưng mọi thông tin tình báo đều được gom về một mối và kết nối trực tiếp với Trung tâm Giám sát an toàn không gian mạng quốc gia (NCSC).
Chiến lược này thể hiện sự dũng cảm của thể chế: Vừa giải phóng năng lượng sáng tạo của thị trường, vừa giữ vững tay lái an ninh quốc gia. Đó là cách TP.HCM vừa làm "người chơi" trên sân khấu toàn cầu, vừa làm "trọng tài" trên chính sân nhà của mình.
Nghịch lý nhân tài: Cuộc đua tốc độ giữa "mua" và "xây"
Có hạ tầng, có thể chế, nhưng ai sẽ là người vận hành cỗ máy tăng trưởng này? Đây chính là bài toán hóc búa nhất. Nghị quyết 57 xác định nhân lực trình độ cao là lợi thế cạnh tranh cốt lõi, nhưng thực tế TP.HCM đang phải đối mặt với sự lệch pha nguy hiểm: tốc độ phát triển vũ bão của hạ tầng công nghệ đang làm lu mờ tốc độ đào tạo nhân lực tại chỗ.
Để giải quyết cơn khát nhân tài cấp bách này, TP.HCM đã tung ra chiến lược "Mua" đầy táo bạo, biến khu vực công thành thị trường cạnh tranh sòng phẳng. Nhờ cơ chế đặc thù từ Nghị quyết 98, HĐND Thành phố đã thông qua chính sách đãi ngộ vượt khung, tạo ra kỷ lục tiền lệ trong khu vực công.
Mức trợ cấp ban đầu lên đến 100 triệu đồng, thu nhập hàng tháng từ 30 đến 100 triệu đồng, và đặc biệt là mức thưởng thành tích đột phá có thể chạm ngưỡng 1 tỷ đồng cho mỗi cá nhân xuất sắc. Đây không chỉ là con số đơn thuần, mà là lời tuyên bố rõ ràng: Chính quyền sẵn sàng chi tiền thật để thu hút chất xám.
Thậm chí, các nhà khoa học còn được hưởng 5% kinh phí ngân sách chi cho công trình nghiên cứu sau khi nghiệm thu. Cơ chế khích lệ này nhấn mạnh tính thương mại hóa, biến nghiên cứu từ phòng thí nghiệm thành tài sản kinh tế có giá trị.
Song song đó là chiến lược "Xây" (Build), một cuộc đua marathon đòi hỏi thời gian và sự kiên trì. Thành phố không chỉ đào tạo chuyển đổi số cho hơn 40.000 lượt cán bộ, mà còn đẩy mạnh mô hình "3 Nhà" (Nhà nước - Nhà trường - Doanh nghiệp) đi vào thực chất. Đại học Quốc gia TP.HCM đang đóng vai trò "hạt nhân", bắt tay với các "ông lớn" như VNG hay Coteccons để sinh viên được "nhúng" trực tiếp vào các dự án thực chiến.
Tuy nhiên, thách thức vẫn treo lơ lửng. Chính sách "mua" đang hoạt động hiệu quả, nhưng chiến lược "xây" vẫn chưa theo kịp. Nguồn cung nhân lực AI, bán dẫn tại chỗ đang tạo ra "điểm nghẽn cổ chai" lớn, đe dọa làm chậm lại toàn bộ cỗ máy tăng trưởng, vốn đang kỳ vọng vào KHCN đóng góp tới 74% vào tăng trưởng TFP của Thành phố.
TP.HCM hiểu rằng, một chiếc xe đua dù mạnh mẽ đến đâu cũng cần động cơ được bảo dưỡng thường xuyên. Giờ đây, cuộc đua tốc độ không còn là vấn đề của ngân sách, mà là vấn đề của thời gian: Liệu Thành phố có kịp "xây" ra thế hệ nhân tài tiếp theo trước khi chính sách "mua" trở nên quá đắt đỏ?
Bản giao hưởng của hệ sinh thái đổi mới sáng tạo
Không tham vọng xây một "Thung lũng Silicon" từ con số không, TP.HCM chọn cách tiếp cận thực tế hơn: kết nối những người khổng lồ đang đứng riêng lẻ. Trung tâm Đổi mới sáng tạo của thành phố thực chất là một mạng lưới liên kết chặt chẽ giữa 4 trụ cột: Đại học Quốc gia (nghiên cứu), Khu Công nghệ cao (R&D), SIHUB (ươm tạo) và khối tư nhân (thương mại hóa).
Chiến lược "buôn có bạn, bán có phường" này đã đưa hệ sinh thái khởi nghiệp TP.HCM lọt vào Top 110 thế giới và Top 5 Đông Nam Á. Trong số gần 1.600 startup đang hoạt động, lĩnh vực công nghệ tài chính (Fintech) nổi lên như một hiện tượng với hơn 200 doanh nghiệp, khẳng định vị thế TP.HCM là "Fintech Hub" lớn nhất cả nước. Đây là nơi dòng tiền và công nghệ gặp nhau sôi động nhất, vượt xa các lĩnh vực mới nổi khác như EdTech hay AI.
Tuy nhiên, bức tranh không chỉ toàn màu sáng. Dù dòng vốn FDI chảy vào khoa học công nghệ đạt gần 1,8 tỷ USD trong 9 tháng đầu năm, chiếm 40% tổng vốn FDI, hệ sinh thái vẫn đang vấp phải những điểm nghẽn vô hình.
Một nghịch lý đáng suy ngẫm là chỉ có 31% startup tiếp cận được các nguồn lực hỗ trợ từ Nhà nước, dù phần lớn đều biết đến chính sách (nên dẫn nguồn từ kết quả khảo sát nào). Con số 69% còn lại đang phải "tự bơi" cho thấy khoảng cách mênh mông giữa chính sách trên giấy và thực tiễn triển khai. Thủ tục rườm rà và những rào cản thể chế vẫn đang là "vòng kim cô" khiến dòng vốn hỗ trợ chưa thể khơi thông đến đúng địa chỉ.
Để giải bài toán này, Trung tâm Khởi nghiệp sáng tạo (SIHUB) đang nỗ lực phá băng bằng Chương trình ươm tạo 2025, tập trung vào các dự án tiền ươm tạo với mức hỗ trợ 400 triệu đồng. Nhưng đó chỉ là giải pháp kỹ thuật. Về chiến lược, thành phố đang dồn lực hoàn thiện đề án thành lập quỹ đầu tư mạo hiểm – một bước đi táo bạo nhằm dùng vốn nhà nước để "mồi" vốn tư nhân, chấp nhận cuộc chơi rủi ro để tìm kiếm những "kỳ lân" công nghệ thực sự.
TP.HCM không cần "tạo ra" một hệ sinh thái mới. Nhiệm vụ cấp bách lúc này là "mở rộng quy mô" (scale-up) và gỡ bỏ những rào cản thể chế để 31% kia không còn là con số thiểu số.
Chính quyền số: Bước đệm cho kinh tế số
Trong bức tranh tổng thể của Nghị quyết 57, chính quyền số không dừng lại ở mục tiêu dân sinh là "phục vụ người dân tốt hơn". Ở tầng sâu hơn, đây là điều kiện kỹ thuật bắt buộc để vận hành nền kinh tế dữ liệu. Nếu không có chính quyền số hoạt động trơn tru, dữ liệu sẽ bị đứt gãy, và giấc mơ kinh tế số sẽ chỉ là lâu đài xây trên cát.
Tại phường Tân Định, nơi được xem là "vùng lõi", chính quyền đã đưa AI vào đời sống bằng "Trợ lý ảo tư vấn thủ tục hành chính". Không còn là những văn bản khô cứng, công nghệ đã biến quy trình hành chính thành trải nghiệm tương tác 24/7, giảm tải áp lực cho bộ phận tiếp nhận hồ sơ.
Tại phường Đông Hòa, câu chuyện lại mang màu sắc của sự phổ cập với mô hình "Bình dân học vụ số". Ở địa phương này, chuyển đổi số không bỏ lại ai phía sau khi các tổ công nghệ cộng đồng đi từng ngõ để hướng dẫn người lớn tuổi dùng chữ ký số. Kết quả là 100% hồ sơ thu phí được thanh toán trực tuyến và gần 9.000 người dân đã sở hữu chữ ký số cá nhân.
Hai ví dụ trên, dù cách tiếp cận khác nhau, đều hướng về đích đến chung: Số hóa toàn trình mọi hoạt động.
TP.HCM đang chạy đua với thời gian để đưa 95% thủ tục hành chính đạt mức "toàn trình" vào năm 2025. Tại sao con số này lại mang tính sống còn? Bởi chỉ khi quy trình được số hóa 100%, dữ liệu mới được thu thập, xác thực và làm sạch một cách tự động. Một quy trình "bán phần" (vẫn nộp giấy) sẽ tạo ra những "ốc đảo dữ liệu" chết.
Chính dòng dữ liệu sạch được tạo ra từ những phường như Tân Định hay Đông Hòa sẽ là nguồn nguyên liệu đầu vào quý giá để TP.HCM hiện thực hóa mục tiêu kinh tế số chiếm 25% GRDP. Trong mô hình này, Nhà nước đóng vai trò kiến tạo hạ tầng và chuẩn hóa dữ liệu, còn doanh nghiệp sẽ sử dụng nguồn tài nguyên đó để ghi những bàn thắng kinh tế.
Lời kết
Hành trình thực hiện Nghị quyết 57 của TP.HCM không chỉ là một cuộc chuyển mình, mà là một cuộc “vượt ngưỡng” đầy cam go. Những con số về tăng trưởng TFP hay dòng vốn tỷ USD chảy vào lĩnh vực khoa học công nghệ là minh chứng ấn tượng cho hiệu quả hành động, nhưng giá trị lớn nhất nằm ở sự thay đổi về tư duy. Thành phố đã dũng cảm bước ra khỏi vai trò "địa phương xin cơ chế" để trở thành một phòng thí nghiệm thể chế sống động, nơi dám chấp nhận rủi ro để tìm ra con đường phát triển mới cho cả dân tộc.
Thành công của TP.HCM trong việc giải phóng năng lượng sáng tạo, thu hút nhân tài bằng mức đãi ngộ kỷ lục, và xây dựng cơ sở hạ tầng dữ liệu mang tầm khu vực, đã củng cố niềm tin vào ba điều kiện tiên quyết mà Nghị quyết 57 đặt ra: Thể chế đi trước, Dữ liệu là tài nguyên, và Nhân lực là cốt lõi.
Nếu TP.HCM thành công trong cuộc thử nghiệm này, mô hình quản trị sẽ được nhân rộng theo một lộ trình rõ ràng. Giai đoạn 1 (Thí điểm thể chế) với cơ chế Sandbox và các chính sách đãi ngộ vượt khung sẽ được đánh giá. Các quy định nào thành công, tháo gỡ được "nút thắt", sẽ được luật hóa để áp dụng cho các đô thị động lực khác.
Giai đoạn 2 (Nhân rộng hạ tầng) bằng mô hình Chính quyền số "toàn trình" và chiến lược liên thông dữ liệu giữa các tỉnh thành trong Vùng kinh tế trọng điểm phía Nam sẽ trở thành tiêu chuẩn bắt buộc cho toàn quốc.
Giai đoạn 3 (Văn hóa đổi mới) đưa tư duy "dám làm, dám chịu trách nhiệm" và văn hóa quản trị dựa trên kết quả thay thế cho sự an toàn và sức ỳ của quán tính cũ.
Vẫn còn đó những điểm nghẽn lớn: Bài toán thiếu hụt nguồn cung nhân lực AI, những mâu thuẫn giữa mở cửa thu hút FDI và đảm bảo chủ quyền dữ liệu quốc gia, hay sức chống cự của tư duy cũ. Nhưng với vị thế là "đầu tàu" và là nơi nhận được sự kỳ vọng chính trị cao nhất, TP.HCM không có lựa chọn nào khác ngoài việc tiến lên.
Bởi sự thành công hay thất bại của phòng thí nghiệm này không chỉ định đoạt tương lai của một thành phố, mà còn là hình mẫu cho khát vọng thịnh vượng của cả một quốc gia – một Việt Nam phát triển, thu nhập cao vào giữa thế kỷ XXI, dựa trên trí tuệ và sự dũng cảm kiến tạo.
