Tưởng nhớ tổ tiên từng ra Biển Đông cắm cột mốc khẳng định chủ quyền, mỗi dịp Tết đến, xuân về, người dân Lý Sơn lại mở hội đua thuyền tri ân công đức đội hùng binh Hoàng Sa.
Theo Văn tế tiền hiền các tộc họ ở huyện đảo Lý Sơn, hội đua thuyền đầu năm mới được tổ chức từ năm 1826 và được duy trì bảo tồn, phát triển hơn 200 năm qua.
Đến nay, người dân ở huyện đảo Lý Sơn con truyền tụng câu ca: "Mùng bốn có hội đua ghe - cho đến mùng bảy bắt phe dồi bòng". Câu ca truyền đời của người dân đất đảo cho thấy lễ hội đua thuyền vào đầu mùa xuân mới có ý nghĩa to lớn trong đời sống tâm linh của các tộc, họ nơi đây.
Sau bốn ngày bơi đua, đến 17/2 (mùng 8 tết Giáp Thìn), tám chiếc thuyền mang biểu tượng long, lân, quy, phụng của các làng thuộc xã An Vĩnh (huyện đảo Lý Sơn) lọt vào vòng chung kết. Mỗi chiếc thuyền dài hơn 10m với quân số 24 người gồm 21 dân bơi, ba tổng lái và 1 người đập then.
Tám chiếc thuyền mang hoa tiêu, theo số thứ tự rẽ sóng xuất phát, vượt qua 4 vòng với tổng chiều dài 4km thu hút hàng chục nghìn người dân, du khách đến xem, cổ vũ.
Nhiều người dân lội ra xa bờ, ngâm mình trong nước biển, té nước cổ vũ cho thuyền đua của làng mình.
Thuyền rồng quay đầu ở cọc hoa tiêu trong tiếng reo hò cổ vũ của người dân cùng du khách.
Ngày 27/4/2021, huyện đảo Lý Sơn đón nhận bằng xếp hạng Lễ hội đua thuyền tứ linh là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. Lễ hội đua thuyền Lý Sơn diễn ra theo trình tự 3 giai đoạn: trước lễ hội, lễ hội và sau lễ hội.
Theo quan niệm của người dân địa phương, con thuyền cũng có linh hồn và là yếu tố quyết định sự thành bại trong một cuộc đua. Việc đóng thuyền mới và sửa chữa thuyền cũ phải hoàn thành vào đầu tháng Chạp, sau đó chọn ngày lành để làm lễ hạ thủy trang nghiêm với đầy đủ các nghi thức cổ xưa. Theo quan niệm của người dân địa phương, năm nào thuyền của làng mình về đích trước thì họ sẽ gặp nhiều may mắn, vụ mùa bội thu.
Trước khi tham dự hội đua thuyền, đại diện các tộc họ trong làng đến đình làng làm lễ cáo Thành hoàng và các vị tiền hiền, xin phép mở hội.
Hội đua thuyền tứ linh ở Lý Sơn theo truyền thống gồm hai cuộc đua, diễn ra tại làng An Hải và An Vĩnh. Trường đua thay vì trên sông như ở các nơi, ở Lý Sơn là đua thuyền trên biển trước mặt đình làng.
Đường đua là khoảng đường biển mà thuyền đua phải vượt qua trong một cuộc đua gồm 4 vòng (8 dạo), với tổng chiều dài khoảng hơn 4 hải lý. Cuộc đua bắt đầu sau phần nghi lễ dành cho các chủ thuyền và các tài công.
Đội đua thuyền là những chàng trai mạnh khỏe, giỏi nghề biển. Mỗi đội đua có 21-24 người, đều là nam giới, tuổi từ 18 đến 55, trong đó có 1 tổng lái, 1 tổng khoan (lo việc tát nước), 1 đập then và các tay chèo.
Huyện đảo Lý Sơn rộng 10km2 nhưng có đến 10 di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia và cấp tỉnh. Trong đó hơn một nửa di tích, nhà thờ, tư liệu quý ở các tộc họ liên quan trực tiếp đến lịch sử chủ quyền của Việt Nam tại quần đảo Hoàng Sa - Trường Sa.
Trong Văn tế Khao lề thế lính Hoàng Sa (1815) các tộc họ còn lưu giữ ghi: "Những chiến sĩ tuân lệnh triều đình bảo vệ biên phòng lãnh hải trên quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa đã liều thân vì Tổ quốc. Sắt son một lòng ngang dọc chí nam nhi. Phong ba dồi dập, tuyết sương chẳng quản, mưa gió chẳng sờn, thề quyết bảo vệ biên cương bờ cõi".
Nhà nghiên cứu văn hóa Nguyễn Đăng Vũ, nguyên Giám đốc Sở Văn hóa thể thao và Du lịch Quảng Ngãi, khẳng định các bộ chính sử, châu bản triều Nguyễn cùng hệ thống di tích nhà thờ, lăng miếu và hàng nghìn mộ gió lính Hoàng Sa trên đất đảo, là bằng chứng sống động cho thấy các thế hệ ở Lý Sơn ra Hoàng Sa, Trường Sa từ nhiều thế kỷ trước.
Đến du xuân huyện đảo Lý Sơn đầu mùa xuân mới Giáp Thìn 2024, du khách có thể khám phá hệ thống miệng núi lửa cổ độc đáo ở đảo Lớn và đảo Bé, đi thuyền thúng ngắm rạn san hô tuyệt đẹp quanh đảo; chiêm ngưỡng bình minh đón ngày mới hoặc chìm đắm trong ánh hoàng hôn huyền hoặc bên vách đá trầm tích núi lửa có niên đại hàng triệu năm bên nghìn trùng con sóng vỗ bờ.
