“Cháy hàng” cốm trong Lễ hội Cốm

Không còn cốm để mua, hết sạch hàng để bán là hai trạng thái của người mua kẻ bán cốm ở Lễ hội Cốm Hợp Thành, Lào Cai ngày 19/10. “Chúng em vừa mệt vừa vui, vừa tiếc khi để khách về tay không”, chị Nông Thị Pần, thôn Bắc Công phân trần.

Cốm tươi và các sản vật từ cốm được bày bán trong lễ hội.

Du khách ngỡ ngàng, người dân tiếc nuối vì "hết hàng"

"Chị về đi, tôi sẽ gửi hàng về Hà Nội cho chị sau. Hôm nay hết sạch cốm tươi lẫn bánh cốm rồi", anh Vi Văn Lù, một người dân thôn Kíp Tước 1, áy náy hẹn khách.

Họ trao nhau địa chỉ, số điện thoại rồi tạm biệt khi lễ hội vẫn đang tưng bừng trong khuôn viên nhà văn hoá thôn Tượng 3. Anh Lù phân bua: “Hai đêm nhiều nhà không ngủ mà vẫn không chuẩn bị đủ hàng để bán cho khách.”

“Chị có thể để lại số điện thoại, tôi gửi bánh và cốm tươi cho chị ngày mai, ngày mốt. Cũng chuẩn bị nhiều, nhưng giờ hàng hết sạch rồi”, chị Phạm Thị Bền, thôn Cáng 1 tiếc nuối.

Người sẩy cốm trong phiên chợ.

“Giờ em chỉ còn cốm tươi vừa sát vỏ, chứ bánh là em chịu rồi. Anh muốn lấy bánh phải đợi đến ngày mai”, chị Nông Thị Pần, thôn Bắc Công nói với khách trong điện thoại.

“Em chủ quan mải đi xem hội giờ ra cả chợ Tả Phời lẫn về khu lễ hội đều không còn bánh và cốm để mua. Ăn thử bánh cốm hôm qua ở homestay thấy ngon quá, muốn mua mang về làm quà cho mọi người”, chị Phan Thu Giang, ở Phú Thọ kể.

Nhiều hoạt động trải nghiệm về cốm được tái hiện trong lễ hội.

Hết cốm trong Lễ hội Cốm! Chuyện trước đây chưa bao giờ xảy ra, nay thành sự thật ở Hợp Thành. Chỉ đến khoảng 11 giờ trưa, nhiều du khách không còm cốm để mua hoặc chỉ mua được ít cốm tươi, còn bánh cốm, chả cốm đều hết. Một số người nông dân hẹn khách đến chiều muộn giao hàng, nhưng đa số hẹn ngày mai. “Vì chiều nay các nhà đều làm lễ mừng cơm mới, không ai làm cốm nữa”.

Giữ hồn cốt thủ công giữa thị trường hiện đại

Gia đình anh Vi Văn Lù và bà con trong thôn Kíp Tước chuẩn bị hơn 3 tạ cốm tươi và 200 chiếc bánh cốm mang đi lễ hội. Nhưng chỉ đến trưa, cả cốm và bánh đều “sạch bách”. Anh Lù kể, năm nào ngày hội cũng bán được nhiều hơn ngày thường. Năm 2024 chuẩn bị 2 tạ bán hết, năm nay chuẩn bị 3 tạ mà chỉ đến trưa đã hết hàng.

Người Hợp Thành vẫn sử dụng cối đá và chày gỗ giã cốm bằng tay, bên cạnh sự hỗ trợ của máy móc.

Anh Lù cho biết, dù khách đông hơn, chúng tôi vẫn kiên quyết giữ nguyên tắc chỉ nhờ máy hỗ trợ tách vỏ trấu, còn các công đoạn rang, giã dẹt vẫn dùng loỏng và cối chày làm thủ công. “Nhiều người chạy theo kinh tế thị trường nhanh, gọn, lẹ thì dùng máy hết, nhưng cốm giã tay mới có dẻo, bệt, thơm bền. Chúng tôi muốn giữ vị cốm gần nguyên bản với cha ông nhất, nên vẫn quyết tâm dùng cối, dùng chày”, anh Lù nói.

Từ ngày có hội, cốm Hợp Thành được đông đảo người dân biết tới, sản lượng cốm bán ra trong thôn, trong gia đình tăng đều. “Cứ đà này thì nhân dân phấn khởi, cứ thế mà lo giữ nghề thôi”, anh Lù vui mừng. Theo anh Lù, nếu trồng 2 sào (360 mét vuông theo cách tính của đồng bằng Bắc Bộ) lúa tẻ thu được 2 tạ thóc, bán được 2 triệu đồng. Trồng 2 sào lúa nếp thu được 1,5 tạ lúa, nếu bán thóc nếp già người dân thu được gấp đôi trồng lúa tẻ, nhưng nếu làm cốm, thu nhập có thể tăng hơn gấp 3 lần. “Ngoài tiền thì giữ được truyền thống trồng cây nếp cái hoa vàng mới là điều chúng tôi vui nhất, vừa có đồ ngon dâng cúng thần linh, vừa giúp gia đình có sinh kế. Trọn vẹn đôi đường”.

Giá bán 1 kg cốm tươi, xát máy và không giã dẹt dao động từ 80.000đồng/kg - 100.000 đồng/kg. Giá cốm làm thủ công và giã dẹt có thể tăng từ 120.000đồng/kg đến 160.000đồng/kg tuỳ loại. Nếu làm bánh cốm, nguồn thu sẽ tăng lên tiếp.

Đặc biệt, bánh cốm Hợp Thành được đông đảo người dân khắp nơi yêu thích. “Năm nay thôn Kíp Tước làm 200 chiếc, nhưng chúng tôi dành tặng khách ăn thử nhiều hơn bán. Thôi thì khách cứ thích là mừng rồi. Họ phải nếm biết vị, nếu yêu thích thì chúng tôi còn nhiều năm sau để bán”, anh Lủ hồn hậu kể.

Có mặt tại khu vực xát cốm gia đình ông Mã Văn Giẻn, thôn Kíp Tước, chị Mai Thị Sùng kể, sáng bán nhanh được 5 yến cốm tươi sát máy, giá 100.000 đồng/kg. “Cũng tiếc vì không biết có đông người mua vậy, nên giờ tôi đang chuẩn bị cho khách đặt mua thêm”. Chị Sùng cho biết, chỉ cần có khách, thu nhập của bà con trong mùa lúa nếp tăng đáng kể. 

Ông chủ tiệm máy xát La Văn Hảnh ở thôn Cáng 1 thì cho biết, mỗi năm ông dành khoảng 1 tháng để máy xát nhà chỉ phục vụ công việc tách vỏ trấu cho bà con làm cốm trong làng. “Tôi thay cả sàng, trực tiếp đứng máy hỗ trợ bà con suốt ngày đêm, đặc biệt ưu tiên hỗ trợ tổ đội làm cốm OCOP trong xã”.

Theo ông Hảnh, từ ngày có hội cốm, sản lượng cốm bán ra của bà con tăng cao, nhân dân trong xã ai cũng phấn khởi. Trước đây, cốm chỉ có 1 số bà con trong xã làm bán lẻ ngoài phiên chợ. Mấy năm trở lại, phong trào trồng lúa nếp làm cốm được lan rộng.  Một số thôn của xã mới sáp nhập vào Hợp Thành cũng nô nức làm cốm bán cho du khách mùa lễ hội.

Chị Mã Thị Mỹ Hiệp, đại diện Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc xã Hợp Thành cho rằng, tiền đề phong trào là tổ đội làm cốm OCOP 3 sao gồm 12 thành viên của xã. Tại khắp các thôn bản ở Hợp Thành, mỗi thôn có người phụ trách kiểm tra giám sát chất lượng cốm. Tất cả tuân thủ nguyên tắc chung, có thể dùng máy xát hỗ trợ tách vỏ trấu, nhưng các khâu còn lại như rang, giã dẹp đều làm hoàn toàn thủ công. “Phải giữ được chất, được vị, cốm Hợp Thành mới có cơ hội đến với thị trường rộng lớn hơn”, chị Hiệp cũng như đa số nhân dân Hợp Thành đều đang thấm nhuần điều ấy.

Các chị trong tổ đội OCOP Cốm Hợp Thành đều mong lãnh đạo địa phương tiếp tục dành sự quan tâm cho sản vật đặc biệt này thông qua các chương trình quảng bá giới thiệu và xúc tiến bài bản. "Không chỉ là sinh kế, cốm là sản vật linh thiêng, đại diện văn hoá của người Tày. Ẩm thực cốm có thể thay chúng tôi kể chuyện về văn hoá và vùng đất. Chúng tôi mỗi ngày càng cảm nhận rõ điều ấy, qua các mùa lễ hội", chị Hiệp xúc động chia sẻ.