Lạ như ra chợ Đồng Văn

Mọi người đều đi Đồng Văn, một huyện thuộc tỉnh Hà Giang được gọi là Công viên địa chất toàn cầu với núi trùng núi, đá tai mèo khắp mọi nơi. Nhưng lý do đi Đồng Văn chắc chắn không phải để ăn, để mua sắm. Bởi miền đất với con đường đèo dựa vào núi này đến núi nọ tạo cảm giác mênh mông ấy, khi đi còn được mọi người khuyến cáo là nếu có thể thì mang theo bánh kẹo để cho bọn trẻ ở những nơi mình đi qua. Nhưng phàm đã đi du lịch là phải nếm của ngon vật lạ ở nơi chốn đó, và phải mua đặc sản ở nơi đó cho bằng được. Và đúng là lạ như ra chợ Đồng Văn

Theo thống kê thì toàn thị trấn Đồng Văn có khoảng 6.000 người và dân số tính ra có 196 người/ 1km. Đồng Văn cũng là thị trấn mới mẻ được thành lập vào năm 2008. Với dân số như thế và địa thế xa xôi hiểm trở thì chắc chắn việc buôn bán trông chờ vào khách du lịch là chính. Tuy nhiên, mỗi tuần khách du lịch cũng chỉ “ồn ào” đúng vào ngày chủ nhật nếu mưa thuận gió hòa. Khi đó vài ngàn khách chen chân ở cái khu phố cổ mon men khoảng 2 ngàn dân làm rộn ràng chốc lát, sáng hôm sau lại trả lại cho nơi này cái vẻ cô tịch vốn dĩ đã cô tịch.

Đồng Văn không có hàng trà đá, chẳng có hàng trà nóng và ống thuộc lào, kẹo lạc như hình ảnh vẫn thường thấy ở các tỉnh ngoài Bắc (trong khi Sa Pa vẫn có). Điều khá bất ngờ là tìm mỏi mắt cũng chẳng thấy xe bánh mì. Vì vậy, nửa đêm đói bụng thôi đành đợi đến sáng mai. Hàng ăn buổi sáng có dăm quán nho nhỏ sát chợ. Khách có ba sự chọn lựa: Phở, cháo với trứng vịt lộn hoặc là xôi 7 màu ( gói xôi đúng có 7 màu thật) và xôi thường. Phở thì có thịt tái bỏ lên trên, cháo nấu đặc và nhạt, xôi thì khô và có thêm thịt băm nấu nhạt… Thỉnh thoảng có thêm bánh giò gói theo kiểu ở xuôi.

Hàng bán hồng ngâm

Mọi người kể rằng những người buôn bán ở Đồng Văn rất không thích làm giàu. Họ chỉ bán với số lượng hàng mà họ có và bán theo giờ giấc họ quy định, khách đông họ không thích. Thậm chí, khách du lịch đến quá đông, không đặt cơm trước thì phải xếp hàng chợ để được ăn. Món ăn theo cách nấu ở đây thì gia vị chủ yếu là muối, ít nêm nếm bột ngọt. Cũng có gà luộc hay gà rim theo cách của họ, thịt heo cũng nấu như thế và món dễ ăn nhất là rau xào. Một món ăn mà không đến Đồng Văn sẽ không thấy là món mầm bắp nấu. Vì nơi đây là xứ sở của cây bắp, cho nên hạt bắp được ngâm cho lên mầm rồi đem nấu với thịt heo. Món tương đối dễ chịu là rau rừng luộc. Gia vị dọn lên bàn rất đơn giản là muối tiêu hoặc muối ớt chanh. Không có các thứ nước chấm cầu kỳ như ở miền xuôi. Món hấp dẫn chính là món heo cắp nách quay với lửa than. Gọi là heo cắp nách vì con heo chừng 5-7 ký, có thể kẹp vào nách được.

Người dân Đồng Văn không uống cà phê mà chủ yếu uống nước nấu từ lá rừng. Vì thế cả phố cổ có ba quán cà phê, chỉ đông đúc khi có khách du lịch.

Các Khu du lịch thường bán hàng lưu niệm, chẳng hạn như ở Nhà vua Mèo. Còn thức ăn thức uống do các cô gái bày bán ở góc chợ Lùi, chủ yếu phục vụ du khách. Khách du lịch đa phần đói bụng vì ăn uống dẫu đủ món nhưng không hợp khẩu vị nên hay bỏ cơm. Thế là ngay tại đây có mấy chiếc chảo dầu chiên bán hai loại bánh là bánh lá gai và bánh chuối. Thực ra thì bánh lá gai là bột mì trộn với bột lá gai, còn bánh chuối cũng là bột mì trộn với chuối. Cách chế biến thức ăn chỉ có thế, vì người miền cao chủ yếu cầu no, nhưng khi bụng đã đói thì những món tưởng đơn giản cũng trở nên đặc sản. Tại cột cờ Lũng Cú lại chỉ có một điểm bán cơm trưa, các đoàn phải xếp thứ tự để tới lượt mình ăn. Nhiều người la cà ngoài quán chờ đợi, uống nước nhân trần với gía 5 ngàn đồng/ ly. Nước lợ lợ lạnh lạnh vậy mà vẫn đông khách. Ngoài ra, còn có chuối chiên, trứng gà …và tất nhiên bán cũng vui như hội vì cả ngàn khách du lịch đều có nhu cầu ăn uống.

Vui nhất là đi chợ phiên Đồng Văn. Chợ chỉ bán mỗi chủ nhật, vì thế các đoàn du lịch chọn ngày chủ nhật dừng lại ở đây để khách tham quan chợ phiên cho biết.

So với các chợ ở toàn quốc thì chợ phiên Đồng Văn độc đáo ở chỗ là bán hàng không nói thách, không bán rẻ và toàn là hàng…độc. Cụ thể hơn là những loại cây cỏ, cây trái mà chính những người dân đã dày công len lỏi vào rừng tìm về, sau đó gùi hàng cả chục cây số hoặc có khi hơn thế nữa để bán. Bên cạnh đó cũng có một số ít là cây nhà lá vườn.

Bạn bè luôn bảo tới Đồng Văn thì mua trái óc chó. Nói thật lòng là mò mẫm hỏi mãi mới biết trái óc chó là một loại quả khô có hạt, và đây cũng là loại trái được bán chạy nhất. Mua về mới biết muốn ăn phải dùng búa đập cho vỡ vỏ bên ngoài, ăn nhân bên trong bùi bùi gần giống như hạt dẻ hay hạt bàng. Đi quanh chợ thấy toàn là rau lạ, không có ở bất cứ chợ nào ở miền xuôi, gọi cho gọn là rau rừng. Từng bó rau được bán với giá ngàn đồng, mua nhiều cũng không bớt giá. Rồi tới ớt rừng, Ớt rừng bé tí tẹo, nhưng cắn một cái là cay tận mũi. Cũng 5 ngàn đồng/ một nhúm. Lang thang tiếp thì thấy các loại rể cây, mà người bán giới thiệu trị đủ bệnh, tới quýt, lựu, cà chua, dưa leo, cải bắp, ổi rừng, và cả măng trúc bé tí…Sự thích thú là người bán chẳng mời, người mua hỏi giá mà mua….Đi mỏi chân thì tới hàng ăn, món ăn độc nhất là thắng cố. Sạp hàng gỗ cũ kỹ, cái chảo nấu cũng cũ kỹ, cứ múc một tô 20 ngàn đồng. Không gia vị nêm nếm, không ớt, không rau…

Trong cuộc hành trình ấy, anh hướng dẫn viên sốt sắng bảo chúng tôi là nên dừng lại giữa đường đèo Mã Pì Lèng để mua “hồng ngâm”. Tôi mường tượng hồng ngâm là hồng đã ngâm. Để khá bất ngờ khi ngay giữa đường ấy, người dân bày bán những trái hồng nhỏ ngâm trong nước, giá gấp ba lần trái hồng mơn mởn ở Đà Lạt. Theo giải thích để cho ra một ký hồng tại Đồng Văn này là cả một vấn đề, và vì thế dẫu trái hồng nhỏ nhưng gom cả tinh hoa của đất trời. 

Bài và ảnh: KHUÊ VIỆT TRƯỜNG