TP.HCM phát triển không gian sáng tạo từ di sản

TP.HCM đang từng bước hiện thực hóa mục tiêu trở thành trung tâm công nghiệp văn hóa hàng đầu khu vực Đông Nam Á. Một trong những hướng đi nổi bật là kết nối di sản truyền thống với sáng tạo đương đại, đưa các thiết chế văn hóa như đình làng trở thành hạt nhân của các không gian văn hóa sáng tạo.

Kết hợp di sản và sáng tạo: Hướng đi chiến lược của đô thị văn hóa

Hiện TP.HCM có hơn 300 đình làng, chủ yếu tập trung tại các quận nội thành cũ, ven sông hoặc khu dân cư truyền thống. Tuy nhiên, theo đánh giá của giới chuyên môn, nhiều đình đang trong tình trạng “ngủ quên”, ít được khai thác đúng vai trò là thiết chế văn hóa cộng đồng. 

Mới đây, TS. Trịnh Đăng Khoa,  Chủ tịch Hội đồng Trường Đại Học Văn Hóa TP.HCM, đã đưa ra đề xuất về mô hình "Không gian sáng tạo văn hóa dân gian đô thị" - một hướng tiếp cận mới nhằm phát triển bền vững ngành công nghiệp văn hóa tại thành phố.

Tiến sĩ Trịnh Đăng Khoa, Chủ tịch Hội đồng Trường Đại Học Văn Hóa TP.HCM

TS. Trịnh Đăng Khoa, nhận định: “Nhiều đình ở TP.HCM đang bị đô thị hóa bủa vây, xuống cấp cả về vật chất lẫn tinh thần. Từ những không gian thiêng, đình dần bị đẩy ra lề đời sống hiện đại. Tuy nhiên, đây chính là lúc chúng ta cần nhìn lại và đặt câu hỏi: Đình có thể làm gì cho đô thị hôm nay?”.

Theo ông, nếu được tái thiết kế đúng hướng, các đình làng hoàn toàn có thể trở thành “trung tâm sáng tạo cộng đồng”, nơi vừa giữ gìn di sản văn hóa dân gian, vừa là điểm khởi phát cho các hoạt động nghệ thuật, giáo dục, du lịch và kinh tế sáng tạo.

Để xây dựng khung lý thuyết cho đề xuất, TS. Trịnh Đăng Khoa đã nghiên cứu mô hình "Sáng tạo văn hóa dân gian và nghệ thuật dân gian" do Viện nghiên cứu Văn hóa Nga đề xuất từ năm 2021. Mô hình này bao gồm 4 hình thức cơ bản: Làng sáng tạo dân gian (như làng Khokhloma), Thiết kế ứng dụng di sản (thương hiệu Etnodizain), Trường học dân gian (như Trường Nghệ thuật Abramtsevo), và Số hóa di sản (dự án Open Folk Culture).

"Kinh nghiệm từ Nga cho thấy việc kết hợp bảo tồn di sản với sáng tạo hiện đại có thể tạo ra những sản phẩm văn hóa có giá trị kinh tế cao", ông chia sẻ.

Đình An Khánh: Thí điểm không gian sáng tạo từ di sản

Nằm bên sông Sài Gòn, đình An Khánh (TP. Thủ Đức) là một trong những địa điểm được đề xuất làm mô hình thí điểm. Đây là ngôi đình cổ có vị trí chiến lược, gần tuyến Metro số 1, bến tàu Saigon Waterbus, Công viên Bến Bạch Đằng và khu đô thị mới Thủ Thiêm.

Không gian sáng tạo từ đình An Khánh được đề xuất xây dựng với bốn nhóm chức năng chính:

Trình diễn – Lễ hội: Tổ chức các lễ hội truyền thống như Lễ Kỳ yên kết hợp nghệ thuật đương đại.

Sáng tạo – Sản xuất: Thiết kế, chế tác sản phẩm văn hóa dân gian mang hơi thở thời đại.

Truyền thông – Giáo dục: Đào tạo nghề thủ công truyền thống, tổ chức workshop sáng tạo, thư viện số hóa tri thức dân gian.

Kinh tế sáng tạo: Phát triển du lịch ven sông, chợ dân gian, thương mại đặc sản địa phương.

Đồng thời, mô hình này sẽ triển khai 5 hoạt động core: Nghiên cứu, Giảng dạy – truyền nghề, Sáng tạo – trình diễn, Sản xuất – kinh doanh, và Quản trị – phát triển.

Tác động tích cực đến ngành công nghiệp văn hóa

TS. Trịnh Đăng Khoa kỳ vọng mô hình sẽ mang lại 5 tác động tích cực chính. Đầu tiên là "Bảo tồn sống động di sản trong môi trường đô thị: thông qua hình thức tái hiện – sáng tạo – giáo dục cộng đồng."

Thứ hai, "Tạo hệ sinh thái sáng tạo gắn với di sản: kết nối các chủ thể như nghệ nhân, nghệ sĩ, nhà thiết kế, doanh nghiệp, nhà trường."

Đặc biệt quan trọng là khía cạnh kinh tế: "Thúc đẩy phát triển kinh tế văn hóa địa phương: xây dựng sản phẩm – dịch vụ văn hóa đặc trưng; thu hút khách du lịch; hình thành chuỗi giá trị sáng tạo."

Mô hình cũng hướng tới "Góp phần khẳng định bản sắc đô thị TP.HCM: thông qua lễ hội, không gian văn hóa cộng đồng, thiết kế sáng tạo từ di sản" và "Tăng năng lực cộng đồng và giáo dục văn hóa cho giới trẻ: giúp thế hệ mới hiểu – yêu – làm giàu thêm văn hóa truyền thống bằng tư duy sáng tạo đương đại.