Khi du lịch toàn cầu chuyển từ số lượng sang giá trị trải nghiệm, ẩm thực đang nổi lên như trụ cột cạnh tranh mới. Với lợi thế đa dạng bản sắc và thị trường du lịch lớn, TP.HCM đứng trước cơ hội định vị mình như một thủ phủ ẩm thực của khu vực.
Từ lợi thế tự nhiên đến bài toán chiến lược
Bước sang giữa thập niên 2020, du lịch toàn cầu đang rời xa tư duy “lấy số lượng làm thước đo”, chuyển sang mô hình trải nghiệm giá trị cao.
Ông Markus Heller, du khách đến từ Đức, từng nhiều lần quay lại TP.HCM, cho biết điều khiến ông dành nhiều thời gian hơn dự kiến ở thành phố không phải các điểm tham quan quen thuộc, mà là đời sống ẩm thực đường phố.
“Ở TP.HCM, tôi không chỉ ăn để no. Mỗi quán ăn nhỏ đều cho tôi cảm giác đang bước vào một phần đời sống thật của thành phố, từ cách người bán trò chuyện, chế biến đến nhịp sinh hoạt xung quanh,” ông Heller chia sẻ.
Theo ông, sự phong phú và tính bản địa của ẩm thực giúp du khách “đọc” được đô thị nhanh hơn bất kỳ cuốn sách hướng dẫn nào.
Trong bức tranh đó, ẩm thực không còn là tiện ích bổ trợ, mà trở thành một trong những trụ cột then chốt quyết định sức cạnh tranh điểm đến, năng lực lan tỏa quyền lực mềm và khả năng chống chịu của nền kinh tế du lịch.
Theo World Travel & Tourism Council, đến năm 2025, các trải nghiệm gắn với ẩm thực đóng góp tỷ trọng đáng kể trong tổng tác động khoảng 11.100 tỷ USD của ngành du lịch toàn cầu.
Riêng khu vực châu Á – Thái Bình Dương hiện chiếm khoảng 43% thị phần du lịch ẩm thực thế giới, phản ánh sự dịch chuyển rõ rệt của du khách hậu đại dịch: ưu tiên tính bản địa, bền vững và an toàn vệ sinh hơn là các mô hình sang trọng tiêu chuẩn hóa.
Trong bối cảnh đó, yêu cầu chuyển mình từ một “thành phố nhiều món ăn” thành một “thủ phủ ẩm thực” được quốc tế công nhận đối với TP.HCM không còn là lựa chọn, mà là đòi hỏi mang tính chiến lược.
“Thủ phủ ẩm thực” không chỉ là nhiều món ngon
Theo định nghĩa của World Food Travel Association và UN Tourism, một điểm đến chỉ thực sự được xem là “Culinary Capital” khi hội tụ đồng thời nhiều trụ cột, vượt xa khái niệm có nhiều món ăn hấp dẫn.
Trước hết là năng lực quản trị và bảo đảm vệ sinh an toàn thực phẩm, yếu tố tạo dựng niềm tin cho du khách quốc tế. Tiếp đó là độ đa dạng và chiều sâu của hệ sinh thái ẩm thực, nơi di sản ẩm thực đường phố cùng tồn tại với các không gian ẩm thực sáng tạo, fine dining và trải nghiệm cao cấp.
Yếu tố bền vững, từ quản lý rác thải, nguồn nguyên liệu đến dấu chân carbon, ngày càng trở thành tiêu chí đánh giá quan trọng. Cuối cùng là sự xác nhận thể chế thông qua các hệ thống chứng nhận và giải thưởng quốc tế, đóng vai trò như “đồng tiền uy tín” trên thị trường du lịch toàn cầu.
Thực tế cho thấy, ẩm thực không chỉ mang giá trị văn hóa, mà còn tạo hiệu ứng lan tỏa kinh tế mạnh mẽ. Theo UN Tourism, du lịch ẩm thực kích thích nông nghiệp địa phương, kéo dài thời gian lưu trú và gia tăng chi tiêu bình quân của du khách, đặc biệt tại các đô thị lớn.
Bài học từ Singapore, Penang và Bangkok
Kinh nghiệm từ các điểm đến trong khu vực cho thấy không tồn tại một công thức chung, nhưng đều có điểm gặp nhau ở vai trò điều phối của Nhà nước và tính nhất quán chính sách.
Tại Singapore, hệ thống trung tâm hàng rong được quản lý chặt chẽ bởi Cơ quan Môi trường Quốc gia, cho phép Nhà nước kiểm soát vệ sinh, giá cả và khả năng tiếp cận, trong khi vẫn khuyến khích sáng tạo. Ẩm thực được định vị như một chiến lược thương hiệu quốc gia, gắn với tiêu chuẩn cao và hạ tầng môi trường đồng bộ.
Penang lại chọn cách bảo vệ ẩm thực đường phố bằng kỷ luật vệ sinh nghiêm ngặt, với hệ thống xếp hạng công khai và chế tài mạnh. Chính sách phân bổ dòng khách ra ngoài khu lõi di sản giúp vừa giảm quá tải, vừa lan tỏa lợi ích kinh tế.
Bangkok coi ẩm thực là công cụ quyền lực mềm và ngoại giao văn hóa, song cũng đối mặt nghịch lý giữa quản lý trật tự đô thị và bảo tồn hàng rong. Bài học đặt ra là sự nhất quán chính sách có ý nghĩa sống còn đối với thương hiệu ẩm thực.
Những bước đi của TP.HCM
Lần đầu dạo bộ qua các khu ẩm thực đêm tại TP.HCM, bà Ayako Tanaka cho biết điều khiến bà bất ngờ không nằm ở món ăn cụ thể, mà ở nhịp sống xoay quanh việc ăn uống.
Với bà, việc người dân có thể ăn tối muộn, ngồi lại trò chuyện bên những quán nhỏ trong hẻm, tạo nên cảm giác về một thành phố “không ngủ” nhưng vẫn gần gũi và an toàn. “Mỗi khu phố mang một phong vị riêng, đủ để tôi muốn quay lại chỉ để ăn ở một nơi khác,” bà chia sẻ.
Tại TP.HCM, du lịch ẩm thực đang dần được xác định là nhóm sản phẩm chiến lược trong Đề án phát triển du lịch đến năm 2030. Theo thống kê của ngành du lịch, trong cơ cấu thời gian trải nghiệm của du khách khi đến thành phố, hoạt động thưởng thức ẩm thực chiếm tỷ trọng đáng kể và thường gắn liền với các hoạt động tham quan, giải trí khác, qua đó góp phần kéo dài thời gian lưu trú và tăng chi tiêu.
Năm 2025, Sở Du lịch TP.HCM đã phối hợp cùng các doanh nghiệp lữ hành khảo sát, xây dựng và công bố Chương trình Du lịch Ẩm thực với hơn 20 sản phẩm mới. Dự kiến từ năm 2026, thành phố sẽ phát hành cẩm nang ẩm thực điện tử và tổ chức các hoạt động sáng tạo nội dung nhằm quảng bá hình ảnh điểm đến đa sắc, đa vị.
Bà Bùi Thị Ngọc Hiếu, Phó Giám đốc Sở Du lịch TP.HCM, cho biết thành phố định hướng phát triển du lịch ẩm thực thành nhóm sản phẩm mũi nhọn, tận dụng thế mạnh đặc trưng của từng địa bàn sau sắp xếp hành chính, từ trái cây miệt vườn, ẩm thực chay, đến đặc sản vùng biển, qua đó hình thành một không gian trải nghiệm ẩm thực sống động và đa tầng.
Ở góc độ doanh nghiệp, ông Vương Anh Đức, Giám đốc Khách sạn Grand Saigon thuộc Saigontourist Group, nhận định ẩm thực không chỉ là món ăn mà còn là cách kể câu chuyện văn hóa bằng hương vị. Trong khi đó, bà Tạ Thị Tú Uyên, Phó Giám đốc Kinh doanh Vietravel, cho rằng du khách ngày nay muốn hiểu sâu về nguồn gốc, con người và văn hóa phía sau mỗi món ăn, đòi hỏi tour ẩm thực phải có “linh hồn” riêng.
Từ tiềm năng đến vị thế
TP.HCM hội tụ nhiều lợi thế để trở thành “thủ phủ ẩm thực” của Đông Nam Á: sự giao thoa ẩm thực ba miền, ảnh hưởng văn hóa Hoa, hệ thống quán ăn đường phố phong phú, đời sống đô thị sôi động về đêm và mạng lưới không gian ẩm thực trải rộng khắp các phường, xã.
Tuy nhiên, ẩm thực thành phố hiện vẫn phát triển theo dạng phân mảnh, thiếu chuẩn hóa, thiếu các khu ẩm thực mang tính biểu tượng và câu chuyện thương hiệu đủ mạnh để lan tỏa ra quốc tế. Nhiều món ăn đặc sắc vẫn chỉ dừng ở mức “bí mật địa phương”, chưa được định danh và khai thác như tài sản du lịch.
Theo Daniel Brooks, du khách đến từ Canada, TP.HCM tạo khác biệt không phải vì có nhiều món ăn lạ, mà vì cách ẩm thực gắn với câu chuyện đô thị.
Ông cho rằng, tại nhiều thành phố lớn, trải nghiệm ăn uống thường bị tách rời khỏi đời sống địa phương, trong khi ở TP.HCM, người bán sẵn sàng kể về nguồn gốc món ăn, nguyên liệu và cả khu phố nơi món đó hình thành. “Khi hiểu câu chuyện phía sau, bữa ăn trở nên đáng nhớ hơn rất nhiều,” ông nói, đồng thời nhận định nếu được tổ chức bài bản hơn, các tour ẩm thực tại TP.HCM có thể cạnh tranh với những điểm đến hàng đầu trong khu vực.
Theo các chuyên gia, để hiện thực hóa mục tiêu trở thành “thủ phủ ẩm thực”, TP.HCM cần một chiến lược đầu tư đồng bộ, trong đó trọng tâm là chuẩn hóa và thương hiệu hóa các món ăn đặc trưng, phát triển các điểm đến ẩm thực có bản sắc, tích hợp ẩm thực với du lịch, lưu trú và giải trí, đồng thời đào tạo nguồn nhân lực theo chuẩn quốc tế.
Ẩm thực chỉ thực sự trở thành ngành công nghiệp khi được nhìn nhận như một tài sản văn hóa – kinh tế, nơi mỗi doanh nghiệp F&B, mỗi đầu bếp, mỗi không gian ăn uống đều trở thành một “đại sứ” kể câu chuyện về bản sắc đô thị. Khi đó, TP.HCM không chỉ là nơi để ăn ngon, mà là điểm đến để trải nghiệm và thấu hiểu một Việt Nam hiện đại, cởi mở và sáng tạo.
