Trao đổi với Tạp chí Du lịch TP.HCM, TS Tạ Duy Linh, Viện trưởng Viện nghiên cứu phát triển kinh tế và du lịch, cho rằng Tết Nguyên đán, với bề dày truyền thống và đa dạng phong tục, là một “mỏ vàng” để phát triển du lịch văn hóa ở Việt Nam.
Tết - biểu tượng trọn vẹn của bản sắc văn hóa Việt
Theo ông, Tết ở phương Nam có nét gì đặc biệt hơn so với các miền khác?
Từ quan sát và trải nghiệm của bản thân, tôi cho rằng Tết phương Nam mang một tinh thần phóng khoáng và sôi nổi, phản ánh rõ nét tính cách cởi mở của người dân nơi đây, đặc biệt khi nhắc đến TP.HCM - trung tâm kinh tế, văn hóa năng động của cả nước. Dưới tiết trời ấm áp, không khí Tết ở thành phố này dường như bừng sáng, được tô điểm bởi sắc vàng hoa mai khắp các con phố, chợ hoa, hội xuân rộn ràng.
TS Tạ Duy Linh - Viện trưởng Viện nghiên cứu phát triển kinh tế và du lịch
Người phương Nam đón Tết với lòng hiếu khách, vui tươi, ít bó buộc vào hình thức lễ nghi. Họ coi trọng sự sum họp, sẻ chia trong gia đình và cộng đồng, thể hiện qua cách quây quần chuẩn bị lễ vật ngày Tết, với các món ăn mang hương vị đặc trưng miền Nam, hay những buổi tụ họp bạn bè đầu năm, cùng chúc nhau những điều tốt lành. TP.HCM còn trở nên lung linh với đường hoa, phố ông đồ – nơi lưu giữ nét văn hóa truyền thống trong bối cảnh đô thị hiện đại, tạo nên nhịp sống hài hòa giữa cũ và mới.
Không khí Tết rộn ràng ở Thành phố Hồ Chí Minh. Ảnh: Phạm Quỳnh Nga
Mọi người dễ dàng cảm nhận niềm vui Tết nơi đây qua sự niềm nở, thân thiện, cả trong cách trò chuyện hàng ngày lẫn trong những nghi lễ đầu năm như chúc Tết, lì xì. Cái “chất” phương Nam ấy toát lên từ nét đơn giản, không cầu kỳ, nhưng luôn ấm áp, chân tình. Sự giao thoa giữa truyền thống và nhịp sống thị thành đã giúp Tết phương Nam – đặc biệt là Tết ở TP.HCM – trở thành một nét văn hóa độc đáo, vừa giữ trọn hương vị nguồn cội, vừa tiếp nhận những thay đổi năng động của thời đại.
Đường hoa Nguyễn Huệ Tết Ất Tỵ. Ảnh: Nam Dinh
Tết Nguyên đán được xem là “hệ giá trị văn hóa” đậm đà bản sắc dân tộc, là sức mạnh mềm của văn hóa. Vậy theo ông, những nét đẹp nào của Tết cổ truyền cần được chú trọng để duy trì, phát triển?
Tết Nguyên đán là biểu tượng trọn vẹn của bản sắc văn hóa Việt, hàm chứa những giá trị cốt lõi mà chúng ta cần nâng niu và phát huy. Theo tôi, cần chú trọng vào những nét đẹp sau:
- Tinh thần sum họp, tri ân nguồn cội: Tết không chỉ là cuộc gặp gỡ của các thế hệ trong gia đình, mà còn là dịp để tưởng nhớ tổ tiên, bày tỏ tấm lòng hiếu kính. Hình ảnh con cháu quây quần bên bàn thờ, chăm chút nồi bánh chưng hay bánh tét gợi lên sự kết nối sâu sắc giữa quá khứ và hiện tại, giữa cội rễ và tương lai.
Tết không chỉ là cuộc gặp gỡ của các thế hệ trong gia đình, mà còn là dịp để tưởng nhớ tổ tiên, bày tỏ tấm lòng hiếu kính. Ảnh: Khánh Phan
- Nghi lễ truyền thống và không gian tâm linh: các nghi thức như cúng giao thừa, đưa ông Táo về trời, lễ cúng gia tiên… đậm chất tâm linh, giúp con người ý thức hơn về lòng tôn kính và tính hướng thiện. Lưu giữ những nghi lễ này là cách chúng ta trân quý di sản đạo lý “Uống nước nhớ nguồn” và duy trì đời sống tinh thần phong phú trong xã hội hiện đại.
- Văn hóa ẩm thực giàu triết lý: bánh chưng, bánh tét, dưa hành, thịt kho hột vịt, canh khổ qua… không chỉ đơn thuần là món ngon ngày Tết, mà còn ẩn chứa triết lý âm dương, ngũ hành và dấu ấn nông nghiệp của dân tộc. Mỗi vùng miền lại có cách chế biến riêng, tô đậm thêm bản sắc địa phương và khơi gợi niềm tự hào về sự đa dạng trong ẩm thực Việt Nam.
- Tinh thần sẻ chia, nhân ái: tục chúc Tết, mừng tuổi, tặng quà đầu xuân thể hiện tình cảm ấm áp, gắn kết cộng đồng. Phong bao lì xì tuy nhỏ, nhưng mang thông điệp chúc phúc, động viên, tiếp sức cho nhau đón năm mới. Việc quan tâm đến người già, trẻ nhỏ, người gặp khó khăn trong dịp Tết khơi dậy truyền thống “tương thân tương ái”, giúp Tết thêm ý nghĩa.
- Dung hòa truyền thống và hiện đại: những đường hoa, hội xuân, phố ông đồ… ở các đô thị lớn như TP.HCM là minh chứng cho sự giao thoa hài hòa giữa quá khứ và nhịp sống năng động hiện nay. Mỗi thế hệ hoàn toàn có thể làm mới Tết, sáng tạo những cách thức đón xuân độc đáo, nhưng vẫn cần giữ gìn giá trị cốt lõi để Tết mãi là “điểm tựa” văn hóa bền vững.
Bằng cách trân trọng và tiếp tục bồi đắp những nét đẹp này, chúng ta sẽ giữ vững “sức mạnh mềm” của Tết cổ truyền, nuôi dưỡng tinh thần dân tộc và lan tỏa niềm tự hào về văn hóa Việt Nam giữa dòng chảy hội nhập.
Tết làng trong phố
Nhiều người cho rằng “hương vị” ngày Tết nằm ở những làng quê với những phong tục tập quán, truyền thống xưa kia. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, tại các thành phố lớn như TP.HCM đã có nhiều chương trình cũng như lễ hội giúp tìm lại những ký ức đẹp của ngày Tết xưa. Ông đánh giá như thế nào về các hoạt động này?
Tôi cho rằng những chương trình, lễ hội tái hiện Tết xưa ở TP.HCM mang ý nghĩa vô cùng tích cực, nhất là trong bối cảnh đô thị hóa và toàn cầu hóa. Việc dựng lại không gian truyền thống - từ phố ông đồ, chợ hoa ngày Tết đến các trò chơi dân gian – không chỉ gợi về ký ức ấm áp của quê hương, mà còn góp phần bảo tồn và truyền thụ di sản văn hóa cho thế hệ trẻ. Nhờ đó, những giá trị cốt lõi như lòng hiếu kính, sự gắn kết gia đình, tính nhân văn... được khơi dậy và tiếp nối.
Tiệm cà phê Ní tại 128D Nguyễn Đình Chính, Quận Phú Nhuận
Đáng chú ý, một số bạn trẻ đã sáng tạo hình thức “Làng quê trong phố” tại số 128D Nguyễn Đình Chính, Quận Phú Nhuận bằng cách tái hiện không gian đậm chất Tây Nam Bộ, với nếp nhà ba gian, cánh đồng lúa, giàn bầu mướp. Đặc biệt, trong dịp Tết, họ tổ chức hoạt động gói bánh tét, nấu bánh tại chỗ, tạo cơ hội để người dân và du khách tự tay trải nghiệm những công đoạn truyền thống.
Đây là một ví dụ sinh động cho thấy sự kết hợp hài hòa giữa yếu tố truyền thống và lối sống hiện đại: tái tạo bầu không khí thân thuộc của vùng quê ngay giữa lòng đô thị sôi động, vừa đáp ứng nhu cầu “trải nghiệm văn hóa” của giới trẻ, vừa làm sống dậy ký ức Tết xưa trong lòng người lớn tuổi.
Không gian miền Tây xưa tại tiệm cà phê Ní
Chính nhờ những không gian giàu bản sắc như thế, Tết cổ truyền không bị “đóng khung” trong ký ức, mà trở thành phần sống động của hiện tại. Việc đầu tư vào những hoạt động tái hiện văn hóa dân gian, đồng thời lồng ghép các yếu tố sáng tạo, sẽ giúp cho các giá trị của Tết Việt tiếp tục lan tỏa, nuôi dưỡng cảm hứng cho cộng đồng và thế hệ mai sau.
Việc những người trẻ đưa các giá trị truyền thống vào thành phố được xem là những tín hiệu tích cực trong việc lưu giữ những giá trị văn hóa tốt đẹp của dân tộc. Chúng ta cần làm gì để khuyến khích, tạo điều kiện thuận lợi cho họ để góp phần lan tỏa những giá trị này đến cộng đồng?
Việc phục dựng các không gian văn hóa, lễ hội Tết truyền thống ngay giữa lòng đô thị sôi động là một dấu hiệu tích cực, thể hiện trách nhiệm của thế hệ trẻ trong việc gìn giữ và lan tỏa giá trị nguồn cội. Qua việc tái hiện nếp nhà ba gian, cánh đồng lúa, giàn bầu mướp… cùng những hoạt động như gói và nấu bánh tét, người người được hòa mình vào khung cảnh thân thương của Tết xưa, sống lại kỷ niệm về những ngày lễ truyền thống đong đầy ý nghĩa.
Đáng chú ý, không gian “Làng trong phố” ở số 128D Nguyễn Đình Chính, Quận Phú Nhuận do nhóm bạn trẻ thuộc thế hệ 9X sáng lập đã trở thành điểm hẹn văn hóa, thu hút nhiều gia đình và du khách trong dịp Tết.
Trong đó, anh Đức Tuyến - một trong những thành viên trẻ sáng lập dự án – chia sẻ rằng, mong muốn lớn nhất của nhóm là tái hiện tinh thần và vẻ đẹp Nam Kỳ Lục tỉnh, để người dân thành phố, đặc biệt là thế hệ trẻ, có cơ hội tìm hiểu, trân quý và tiếp nối những nét đặc sắc của văn hóa phương Nam. Anh cùng các cộng sự đã nỗ lực mang đến trải nghiệm chân thực: từ việc khôi phục kiến trúc và cảnh quan đặc trưng đến tổ chức các hoạt động gói bánh, nấu bánh, giúp mọi người không chỉ xem mà còn được tự tay tham gia, cảm nhận hương vị Tết thân thuộc.
Có thể nói, tinh thần của các bạn trẻ ngày nay - những người ý thức rõ giá trị di sản và chủ động gìn giữ truyền thống - chính là “mạch nối” quan trọng giữa quá khứ và hiện tại. Thông qua sự sáng tạo và nhiệt huyết, họ đã mang “hồn quê” vào lòng phố, làm cho Tết cổ truyền trở nên sống động, gần gũi hơn với cuộc sống đương đại. Đây cũng là cách để bản sắc văn hóa dân tộc không ngừng tiếp nối, lan tỏa và ghi dấu ấn sâu đậm trong tâm thức cộng đồng
Để Tết trở thành một hành trình văn hóa “ăn khách”
Tết Nguyên đán là thời điểm khá đông khách quốc tế đến Việt Nam vui chơi, “trốn” lạnh, trải nghiệm ăn Tết cổ truyền. Tuy nhiên, hiện nay chúng ta mới chỉ có những tour tham quan đơn thuần mà thiếu đi những sản phẩm giới thiệu phong tục, tập quán, lối sống, ẩm thực đặc sắc, để du khách có thể hòa mình vào không khí Tết của người Việt. Vậy chúng ta nên làm gì để biến Tết thành một tour du lịch hút khách quốc tế?
Để Tết Nguyên đán trở thành một sản phẩm du lịch có sức hút mạnh mẽ với du khách quốc tế, chúng ta phải nhìn nhận Tết không chỉ là thời điểm nghỉ ngơi, lễ hội của người Việt mà còn là “tài sản văn hóa sống” mang giá trị tinh thần và nghệ thuật rất cao. Với góc tiếp cận liên ngành, đặc biệt là Việt Nam học, tôi cho rằng cần thực hiện một cách tổng thể các giải pháp sau:
- Xây dựng “chuỗi trải nghiệm” thay vì chỉ tham quan đơn thuần
Trải nghiệm văn hóa - tâm linh: hiện nay, du khách quốc tế thường thích những hoạt động mang lại trải nghiệm đậm chất văn hóa bản địa. Do đó, các công ty du lịch hay cộng đồng địa phương có thể tổ chức chương trình để du khách tham gia trực tiếp vào các nghi thức Tết, như: cúng Giao thừa, lễ rước ông Táo, dâng hương tại đình, chùa… Điều này không chỉ giúp họ tìm hiểu “cái hồn” của Tết Việt mà còn tạo nên ấn tượng sâu sắc về đời sống tâm linh ở một quốc gia Á Đông.
Bến Bình Đông vào dịp Tết. Ảnh: Phạm Quỳnh Nga
Tham gia các phong tục gắn kết gia đình: việc mời du khách cùng gói bánh chưng, bánh tét, quây quần bên bếp lửa đêm nấu bánh, hay cùng chuẩn bị mâm cỗ ngày Tết sẽ mang đến cho họ cảm giác gần gũi, được “sống” như một thành viên trong gia đình Việt. Hình thức “homestay” hay “farmstay” kết hợp với Tết cũng là một mô hình nhiều tiềm năng.
- Khai thác chiều sâu di sản văn hóa Tết
Tết và triết lý Á Đông: thông qua những câu chuyện về âm dương, ngũ hành, tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên, ý nghĩa của từng món ăn ngày Tết… du khách quốc tế sẽ nhận ra Tết không chỉ là “ăn chơi” mà còn chứa đựng triết lý sống, giá trị tôn giáo – tín ngưỡng truyền thống.
Nâng tầm sản phẩm nghệ thuật dân gian: tổ chức những buổi biểu diễn hát bội, đờn ca tài tử, múa rối nước, hò Nam Bộ, hát ru… lồng ghép với chương trình Tết, giúp khách hiểu sâu hơn về bề dày văn hóa. Đây cũng là lúc để nghệ sĩ trình diễn trong khung cảnh lễ hội mang đậm không khí xuân.
- Không gian Tết truyền thống trong đô thị hiện đại
Mô hình “Làng trong phố”: những bạn trẻ như anh Đức Tuyến đã làm rất tốt việc tái hiện một “mảnh hồn quê” ngay tại trung tâm đô thị. Các doanh nghiệp lữ hành có thể kết nối với những mô hình này, xây dựng tour đón Tết đặc sắc, đưa du khách đến khám phá không gian “Nam Kỳ Lục tỉnh” thu nhỏ, tham gia gói/nấu bánh tét, trải nghiệm lôtô, đờn ca tài tử…
Hội hoa xuân và phố ông đồ: từ đường hoa Nguyễn Huệ (TP.HCM) đến những “chợ Tết” truyền thống, các hoạt động này có sức hút lớn nhưng vẫn chưa có nhiều sản phẩm chuyên sâu cho du khách ngoại quốc. Có thể tổ chức chương trình trải nghiệm “chợ Tết xưa và nay”, kết hợp hướng dẫn viên giới thiệu nguồn gốc, ý nghĩa của từng loài hoa, từng gian hàng đặc sản…
- Ẩm thực Tết – Nơi thể hiện tinh hoa dân tộc
Hướng dẫn trải nghiệm ẩm thực: không chỉ nếm thử, du khách cần được “kể chuyện” về bánh tét, thịt kho hột vịt, dưa hành… để hiểu vì sao những món ăn này gắn liền với văn hóa Tết của từng vùng miền. Việc tổ chức các lớp dạy nấu món Tết cho du khách hay những hội chợ ẩm thực Tết có thuyết minh song ngữ sẽ đem lại giá trị lớn.
Chứng kiến/Tham gia vào quy trình chế biến: Từ khâu chuẩn bị nguyên liệu đến cách trang trí mâm cúng, bàn thờ gia tiên… Tất cả đều trở thành “chất liệu” du lịch lý thú.
- Quy hoạch, tổ chức sự kiện văn hóa Tết một cách khoa học
Lập lịch trình sự kiện và truyền thông rộng rãi: du khách quốc tế thường lên kế hoạch du lịch từ sớm. Việc công bố lịch trình các lễ hội, hội chợ Tết, đường hoa… với đầy đủ thông tin, kèm hướng dẫn dịch vụ liên quan (ăn, ở, vận chuyển) giúp họ dễ dàng tiếp cận và sắp xếp chuyến đi.
Tăng cường đào tạo nguồn nhân lực: từ hướng dẫn viên đến nhân viên phục vụ, người dân địa phương, ai cũng cần được trang bị kiến thức về văn hóa Tết, kỹ năng giao tiếp đa ngôn ngữ, để họ trở thành những “đại sứ” truyền tải câu chuyện Tết với du khách.
- Truyền thông và quảng bá mang đậm dấu ấn bản địa
Khai thác hình ảnh Tết Việt qua các kênh quốc tế: xây dựng hình ảnh clip, phim ngắn, bài viết giới thiệu lễ hội Tết, văn hóa Tết với những đặc trưng riêng (hoa mai, hoa đào, bánh chưng, bánh tét, phong tục lì xì…) trên các diễn đàn du lịch, mạng xã hội toàn cầu.
Sự hỗ trợ của công nghệ: những ứng dụng, website tương tác, VR tour (tham quan ảo) về Tết, hay các nền tảng đặt tour trực tuyến nên được phát triển để quảng bá theo cách hiện đại, giúp du khách quốc tế tiếp cận dễ dàng, thu hút họ đến trải nghiệm thực tế.
- Kết nối cộng đồng địa phương, doanh nghiệp và chính quyền
Vai trò của cộng đồng: người dân địa phương chính là “chủ thể văn hóa” – những người bảo tồn và sống trong không khí Tết. Tạo điều kiện để họ tham gia cung cấp dịch vụ du lịch, mở cửa đón du khách vào nhà, chia sẻ câu chuyện gia đình, truyền thống… sẽ làm Tết trở nên gần gũi, chân thực.
Sự hỗ trợ từ chính quyền: khuyến khích, tài trợ cho các mô hình tái hiện văn hóa Tết (như “Làng trong phố”) và thúc đẩy hợp tác công – tư trong phát triển tour Tết độc đáo. Điều này vừa gìn giữ tài nguyên văn hóa lâu đời, vừa tạo điểm nhấn thu hút du lịch quốc tế.
Tết Nguyên đán, với bề dày truyền thống và đa dạng phong tục, là một “mỏ vàng” để phát triển du lịch văn hóa ở Việt Nam. Tuy nhiên, việc khai thác cần có tính kế hoạch, đồng bộ và sáng tạo, bảo đảm du khách được tương tác và hòa mình vào nhịp sống ngày Tết. Chỉ khi chúng ta kết nối hiệu quả các yếu tố truyền thống, trải nghiệm thực tế, ẩm thực đặc sắc và sự hỗ trợ từ cộng đồng cùng chính quyền, Tết mới thực sự trở thành một hành trình văn hóa “ăn khách” trên bản đồ du lịch quốc tế, góp phần lan tỏa và duy trì bản sắc Việt trong thời đại toàn cầu hóa.
Xin trân trọng cảm ơn ông!
