Từ nay đến năm 2030, huyện Tu Mơ Rông (Kon Tum) đặt mục tiêu phát triển 6.000ha sâm Ngọc Linh và 3.150 ha cây dược liệu khác nhằm giúp người dân xóa nghèo, vươn lên làm giàu từ tinh túy đại ngàn Tây Nguyên.
Từ lâu, huyện Tu Mơ Rông nổi tiếng là “Vương quốc sâm Ngọc Linh”, cách thành phố Kon Tum khoảng 80 km. Trải qua bao đời, đồng bào Xê Đăng nơi đây xem sâm Ngọc Linh K5 (Kon Tum) như loại dược liệu quý giá.
Họ cho rằng loại sâm này hấp thụ linh khí trời đất ở độ cao từ 1.200 đến 2.100m, phát triển dưới tán rừng nguyên sinh nên có nhiều giá trị đặc biệt.
Theo các nhà khoa học, Ngọc Linh là loại sâm thứ 20 được tìm thấy trên thế giới, nghiên cứu từ năm 1978 của Bộ Y tế Việt Nam. Phần củ sâm chứa 26 hợp chất saponin có cấu trúc hoá học đã biết và 24 saponin có cấu trúc mới không có trong các loại sâm khác, trong khi sâm Triều Tiên có khoảng 25 saponin.
Theo ông Hảo, những kết quả nghiên cứu, phân lập thành phần hoá học mới nhất được công bố còn kéo dài danh sách saponin của sâm Ngọc Linh hơn nữa, lên tổng cộng 52 loại. Ông Hảo khẳng định, sâm Ngọc Linh là một trong những loại sâm có hàm lượng saponin nhiều nhất được khách hàng trong và ngoài nước tin tưởng sử dụng.
Tùy theo độ tuổi lâu năm, sâm Ngọc Linh được bán với mức giá có khi lên đến 300 triệu đồng mỗi kg, bởi loại cây này hội tụ mọi đặc điểm của một loài quốc bảo: Quý và hiếm. Việt Nam có nhiều ngọn núi cao trên 2000m, tập trung nhiều ở phía Bắc các tỉnh như: Lào Cai, Lai Châu… nhưng sâm Ngọc Linh lại chỉ phù hợp sinh trưởng tốt trên dãy Ngọc Linh, đỉnh núi quanh năm mây phủ.
Vòng đời của một cây sâm quý gửi gắm trọn vẹn dưới tán rừng như thực thể gắn kết không thể tách rời. Sau khi thu hoạch, hạt sâm được người dân mang vàonhững khu rừng già để ươm. Đến tháng 3 hàng năm, cây sâm lên mầm và cho ra củ. Khoảng 5 tháng sau, cây sâm bắt đầu sinh trưởng tốt, có thể di thực dưới tán rừng.
Không như những loài cây lấy củ khác, muốn thu hoạch củ sâm chất lượng tốt nhất phải đợi chờ từ 5 đến 10 năm dài. Đó là khoảng thởi gian cây sâm sinh trưởng hoàn toàn tự nhiên dưới tán rừng, hấp thụ ánh nắng khí trời, chất dinh dưỡng từ mùn trong đất ở độ cao từ 1.500m trở lên. Điều này đồng nghĩa với một quy luật rõ ràng: còn rừng là còn sâm, phải bảo vệ rừng bằng mọi giá.
Giữ rừng để trồng được sâm - trồng sâm sẽ giữ được rừng: chưa bao giờ mối quan hệ giữa tự nhiên và lợi ích kinh tế của con người lại liên quan mật thiết và dễ hiểu như vậy. Bắt đầu từ một khu vườn vài hecta với mục đích bảo tồn nguồn gen, nhân giống, đến bây giờ khu vườn sâm hàng trăm, thậm chí sắp tới là hàng nghìn hecta của Công ty Cổ phần Sâm Ngọc Linh cùng với người dân địa phương đã được hình thành ngay dưới tán rừng nguyên sinh.
Do vậy, khu vực đồi núi Ngọc Linh ngày đêm được nhiều người canh giữ, bảo tồn vùng nguyên liệu sâm Ngọc Linh nghiêm ngặt.
Hiện cây dược liệu ở huyện Tu Mơ Rông được chia thành 2 loại: Quốc bảo sâm Ngọc Linh và các loại dược liệu khác. Trong đó, đối với sâm Ngọc Linh, Công ty Cổ phần Sâm Ngọc Linh Kon Tum được xem là cánh chim đầu đàn, bởi đơn vị này có công bảo tồn, phát triển trước nguy cơ tuyệt chủng của loại dược liệu quý này.
Để trồng sâm, đơn vị này chọn mô hình liên kết với dân, cùng bắt tay với người dân, cùng dân hưởng lợi. Đến nay, chỉ riêng tại ba xã: Tê Xăng, Ngọc Lây, Măng Ri có khoảng 400 hộ dân tham gia liên kết trồng sâm với doanh nghiệp này.
Nhờ bảo tồn và phát triển được vùng nguyên liệu bền vững, cũng từ cây sâm Ngọc Linh, hàng loạt sản phẩm mới ra đời của Công ty Cổ phần Sâm Ngọc Linh Kon Tum K5 như nước tăng lực sâm Ngọc Linh Night Wolf, trà sâm Ngọc linh, viên uống sinh lý Love, tổ yến sâm Ngọc Linh Kon Tum K5... vừa giúp cho người tiêu dùng dễ dàng tiếp cận sản phẩm quý với chi phí phù hợp hơn, vừa tạo nền tảng phát triển cho các ngành công nghiệp chế biến sâu của Việt Nam với tiềm năng mang về hàng tỷ đô la cho đất nước.
Ông Võ Trung Mạnh, Chủ tịch UBND huyện Tu Mơ Rông cho biết thêm, hiện nay địa phương sở hữu diện tích sâm Ngọc Linh nhiều nhất, nhiều tỷ phú Xơ Đăng nhờ sâm Ngọc Linh nhất, nhiều diện tích dược liệu nhất, nhiều sản phẩm dược liệu được chế biến nhất.
Để đạt được mục tiêu đến năm 2030 phát triển 6.000ha sâm Ngọc Linh và 3.150ha cây dược liệu, địa phương quy hoạch vùng trồng dược liệu tập trung gắn với cơ cấu từng loại để thu hút đầu tư; khuyến khích người dân chuyển đổi một số diện tích cây trồng kém hiệu quả sang trồng các dược liệu có giá trị kinh tế cao.
Ngoài ra, huyện sẽ thu hút các doanh nghiệp uy tín để liên kết với dân; thúc đẩy hình thành các cơ sở chế biến dược liệu tại các vùng trồng dược liệu. Đặc biệt, huyện xác định sẽ đưa dược liệu trở thành yếu tố thu hút khách du lịch với tour, tuyến trải nghiệm, tham quan, mua sắm tại vùng sản xuất, chế biến sâm Ngọc Linh và các dược liệu khác…
Tỉnh cần tăng cường nguồn vốn vay ưu đãi để dân phát triển dược liệu, tiếp tục đổi mới cơ chế, chính sách để người dân được hưởng lợi trong công tác bảo vệ rừng, để họ thực sự là chủ rừng, tự chịu trách nhiệm quản lý rừng như quản lý tài sản của mình.
Tỉnh quan tâm đầu tư hạ tầng, nhất là tuyến đường huyết mạch quốc lộ 40B cũng như: Bổ sung tăng thêm vốn đầu tư hằng năm. Các Bộ, ngành cần quan tâm quy hoạch, công nhận Vườn Quốc gia bảo tồn, phát triển sâm Ngọc Linh thời gian tới.
