TOUR DU LỊCH XUỐNG ĐÁY ĐẠI DƯƠNG

Dự án tàu lặn của Richard Branson

Một thế hệ mới những “kẻ thách thức tử thần” đang tìm cách lao xuống mặt biển ở độ sâu gần 11,2 km, để khám phá những bí ẩn nằm trong bóng tối dưới đáy Tây Thái Bình Dương. Khó đến nhất là vực Challenger Deep, nơi không hề bị tác động của tia nắng mặt trời với cái lạnh gần 0 độ. “Khi tôi còn bé, tôi không chỉ bị ám ảnh bởi giấc mơ khám phá không gian vô tận mà cả đại dương kỳ bí” - James Cameron, đạo diễn các bộ phim bom tấn Avatar, Titanic và The Abyss bộc bạch trong một cuộc phỏng vấn đầu tháng 7. “Đối với tôi không có khát vọng nào bay bổng hơn là trở thành một nhà thám hiểm được đi đến những nơi chưa có ai nhìn thấy trước đó” – ông tâm đắc.

Tư nhân giữ vai trò tiên phong

Không như thế hệ đi trước, các nhà khám phá tương lai có thể sống với giấc mơ của họ dễ dàng hơn, nếu họ có rủng rỉnh tiền bạc. Trên thực tế, nhiều kẻ siêu giầu đã ấp ủ một tham vọng mà ngay cả các quốc gia có nhiều bờ biển cũng chưa dám nghĩ đến: đi tới điểm sâu nhất của đại dương bằng những con tàu do chính họ bỏ tiền ra thiết kế và xây lắp. Những tỉ phú và triệu phú đô la như Cameron, tài phiệt hàng không Richard Branson và “trùm” Internet Google Eric E. Schmidt thuộc số này. Mỗi người đang xây dựng hoặc đã lên kế hoạch xây lắp hoặc tài trợ cho những con tàu lặn mini đủ mạnh để đưa họ, bạn bè, gia đình và các nhà khoa học xuống đại dương sâu thẳm. Ai có máu kinh doanh thì mường tượng ra khả năng hốt bộn bạc nhờ kinh doanh du lịch đáy đại dương, giống như du lịch trên quĩ đạo thấp của Trái đất.

Nhưng chi phí xây lắp những con tàu lặn với sức chở từ 1-3 người không hề nhỏ: từ 7 đến 40 triệu USD tùy qui mô và trang bị. Dự trù cuối năm nay sẽ có chuyến đi đầu tiên xuống Challenger Deep. “Tuy nhiên, vì vấn đề kỹ thuật và bí mật của các dự án, nên thời gian biểu có thể thay đổi” – một Nhà Hải dương học nhận định. Cuộc chạy đua xuống đáy đại dương được gia tốc nhờ tiến bộ vượt bậc của công nghệ vật liệu, bình điện cấp năng lượng cho tàu lặn và hệ thống điện tử khiến chi phí xấy lắp giảm đáng kể, trong khi khả năng hoạt động và trang thiết bị lại tăng hơn trước. Tính an toàn cũng tăng. Tuy nhiên, đối với không gian và biển sâu xa lạ thì thách thức không bao giờ hết. Thách thức lớn nhất hiện là xây lắp khoang dành cho đội lặn với vách phải rất dày và chịu được áp lực hàng tấn khi đi dần xuống đáy đại dương. Các nhà thiết kế không chỉ sử dụng loại thép thông dụng mà dùng cả những vật liệu mới. Khoang chở người hình quả cầu thủy tinh, chịu được áp lực rất lớn.

Trieste lặn xuống Challenger Deep năm 1960

Loài người đã quan tâm đến Challenger Deep cách nay nửa thế kỷ (1960), khi khoang lặn Trieste của Hải quân Mỹ được thả xuống đáy biển. Nhưng do một cửa sổ bị rạn và đáy biển bị quấy động, nên hai thợ lặn hầu như không nhìn thấy gì và không chụp được bức ảnh nào. Họ ở lại đáy biển 20 phút trước khi được kéo lên, không bỏ mạng đã là may mắn. Những năm sau đó, loài người tập trung thám hiểm những chỗ cạn hơn. Từ khi tìm thấy xác tàu Titanic nằm tại đáy Bắc Đại Tây Dương năm 1985, hàng trăm nhà thám hiểm, du khách, nhà làm phim (kể cả Cameron) đã đến tham quan điểm chìm tàu nổi tiếng của thế giới nằm dưới mặt biển hơn 2 dặm. Challenger Deep và những vùng biển sâu tương tự là một phần của hệ thống khổng lồ những rãnh, hào chằng chịt khắp các đáy đại dương. Nhưng điểm sâu nhất được xác định vẫn là điểm nằm tại Tây Thái Bình Dương.

Từ dự án nặng chất “nghệ thuật” của Richard Branson

Trong nhiều thập niên, các nhà sinh học đã dùng những sợi dây cáp dài gắn camera thả xuống biển để cố tìm hiểu các sinh vật, cây cối nào đang sống dưới đáy sâu thẳm của đại dương và những gì đang diễn ra ở đó. Có đến hàng ngàn loài giun, giáp xác và các sinh vật nhỏ có hình dáng kỳ lạ. Mới hơn là dùng các robot lặn sâu để quay phim những quần thể cá chình, lươn và “cá ma” với đuôi dài và uốn cong. Đầu tháng 4, Branson (sáng lập hai công ty Virgin Atlantic và Virgin Galactic) tổ chức họp báo tại Newport Beach, California để giới thiệu chiếc tàu lặn mới. “Thách thức lớn cuối cùng cho loài người là khám phá chiều sâu của các đại dương trên Trái đất” – Branson nói. Con tàu ông giới thiệu dài 5,4 mét, trông giống chiếc máy bay màu trắng xanh, có đôi cánh chắc chắn và buồng lái. Độ cong của cánh giúp con tàu tăng tốc lặn xuống dễ dàng hơn. Giống như máy bay cất cánh, một bên là ma sát của nước, một bên là ma sát của không khí. Graham Hawkes, nhà thiết kế con tàu của Branson có kinh nghiệm chế tạo các thiết bị hoạt động dưới mặt biển. Trong cuộc trả lời phỏng vấn, ông cho biết dù có thể dùng mẫu thiết kế quen thuộc, nhưng mục tiêu của dự án mới là “cố đạt đến tình trạng nghệ thuật của tàu lặn biển”. Con tàu có cánh này và tàu mẹ điều khiển trên mặt nước tốn tổng cộng 17 triệu USD. Theo dự định, tàu sẽ có chuyến đi đầu tiên vào cuối năm nay. Lái nó là một đồng hành của Branson.

Tàu lặn của công ty Triton Submarines

Một vài tuần sau khi Branson công bố kế hoạch của mình, một đối thủ khác cũng công bố kế hoạch của họ. Đó là công ty Triton Submarines, bản doanh đặt tại Vero Beach, Florida, chuyên làm những con tàu lặn nhỏ có khoang hình cầu 2 người ngồi lặn được nửa dặm hay hơn. Loại tàu ngầm mới được giới thiệu gần như hoàn chỉnh va trông đẹp hơn các thiết kế cũ. Công ty cho biết đang chuẩn bị xây lắp loại tàu lặn mang được 3 người xuống Challenger Deep. Khoang lái hình cầu có đường kính 2,2 mét làm hoàn toàn bằng kính mở đóng được như vỏ sò để người chui vào. “Vách kính trông có vẻ mỏng manh, nhưng khi áp lực tăng, nó sẽ mạnh hơn” - L. Bruce Jones, Tổng Giám đốc công ty nói. Hiện đã có 2 tỉ phú tiếp xúc để mua một hay hai chiếc, với giá mỗi chiếc khoảng 15 triệu USD. Một cuốn sách hướng dẫn của công ty cho biết chủ tàu có thể lấy giá vé 250.000 USD cho một du khách thám sát Challenger Deep. Theo Jones, con tàu cần khoảng 2 giờ để đi hết đoạn đường 11,2 km xuống đáy đại dương và sẽ ở lại đó nhiều giờ để khách tham quan thoải mái trước khi ngoi lên bề mặt và lên tàu mẹ. “Loại tàu mới không phải là để biểu diễn, mà để kinh doanh nên dáng vẻ thanh lịch, rất an toàn và sẵn sàng thi đua với các đối thủ” – Jones nói. Mike McDowell, nhà tổ chức hàng đầu loại hình du lịch mạo hiểm, kể cả lặn xuống xác tàu Titanic, cho biết ông đã nói chuyện với Triton Submarines và tin rằng thị trường du lịch xuống Challenger Deep còn tương đối hẹp. “Trải nghiệm sống dưới đáy đại dương là tuyệt vời vì nó quá đẹp, nhưng nhiều người không dám xuống đó vì nỗi sợ hiển nhiên hoặc mơ hồ” – ông nhận xét trong một cuộc phỏng vấn.

Một mẫu tàu lặn sâu

Đến dự án tham vọng của ông “trùm” Google

Trong khi đó, Cameron lặng lẽ theo đuổi giấc mơ của mình tại Úc. Cách nay 5 năm, ông thành lập đội ngũ xây dựng bí mật một con tàu lặn mới cùng với những con tàu kiểu cũ, nhưng nhỏ hơn. Trong một cuộc phòng vấn, ông cho biết khoang lái hình quả cầu thép chứa người của con tàu chỉ rộng có 1,2 mét và chỉ chứa được 1 người. “Quả cầu lặn đã được thử nghiệm thành công vào tháng 9.2009” - Cameron nói. Ông nói: “Đội xây lắp đã vượt qua được một vấn đề lớn: con tàu bị kéo chìm xuống đáy do lớp bọt xốp (foam) cách nhiệt ở vách quả cầu không chịu được áp lực đã nứt ra”. Con tàu của Cameron có trang bị hệ thống camera quay phim 3-D. Bất chấp những tin tức là quả cầu có thể xuất hiện trong bộ phim Avatar tiếp theo lấy bối cảnh đại dương, Cameron khẳng định, cỗ máy lặn sâu này không liên quan gì đến hoạt động điện ảnh của ông. Tuy nhiên, có thể sẽ sớm có một hay hai bộ phim tài liệu về quả cầu lặn. “Việc duy nhất dính líu đến Avatar là dự án tàu lặn, làm cho tôi kéo giãn việc làm tập tiếp theo – Cameron nói và cho biết thêm chi phí đóng tàu từ 7-8 triệu USD; thuê một con tàu mẹ để làm việc với nó tốn thêm từ 30.000-40.000 USD mỗi ngày. Theo Cameron, việc thử nghiệm lặn sâu với con tàu có thể bắt đầu vào đầu năm tới. Ông và các cộng sự sẽ lặn xuống Tây Thái Bình Dương trong thời gian khoảng 12-15 phút. Mục tiêu không chỉ có Challenger Deep mà còn các hố Tonga và Kermadec nằm ở mạn Bắc New Zealand. Nhà sản xuất phim cho biết ông đã làm việc với các Viện Hải dương học, về việc phát triển mối quan hệ dài hạn trong các dự án tàu lặn. “Chúng tôi nhận được các phản hồi rất tốt từ cộng đồng khoa học. Họ chỉ có kinh phí giới hạn để tiếp cận với các môi trường sâu thẳm, nên rất cần sự chi viện từ bên ngoài, thông qua các thỏa thuận hợp tác” – ông nhận định.

Tàu lặn chuẩn bị hạ thủy

Có lẽ doanh nhân kín tiếng nhất trong cuộc đua tàu lặn là Schmidt - Chủ tịch Điều hành của cỗ máy tìm kiếm Google và là sáng lập Viện Đại dương Schmidt và Hội Tàu Nghiên cứu đại dương Schmidt Research. Hai con tàu đang hoạt động của viện có chiều dài tương đối 76 mét và 82 mét. Schmidt cũng tài trợ cho dự án phát triển một tàu lặn tiến bộ do Deep Ocean Exploration and Research thiết kế. Đây là công ty nằm trên đảo Alameda Island ở San Francisco Bay, Mỹ. Sáng lập công ty là bà Sylvia A. Earle, một nhà Hải dương học từng phụ trách khoa học của cơ quan khí quyển và đại dương Mỹ (National Oceanic and Atmospheric Administration). “Chúng tôi hãnh diện đã giúp vào việc tiến hành dự án này. Các công nghệ mới để khám phá, đo lường và báo cáo về đại dương và đời sống biển đã có sẵn và ngày càng tinh vi hơn. Chúng sẽ giúp nhiều cho con người trong hoạt động nghiên cứu đáy đại dương”. Tàu lặn tiến bộ có tên Deepsearch, trông khá lớn và đáp ứng vượt trội các tiêu chuẩn dành cho tàu lặn. Nó giống như con cá hay ngư lôi. Chở được 3 người, Deepsearch có thể đạt đến độ sâu 11,2 km trong chưa đầy nửa giờ, một kỷ lục. Khoang lái hình cầu của nó giống như mẫu quả cầu của Triton nhưng làm bằng kính để nâng khả năng quan sát. “Mục tiêu của chúng tôi không phải là diệu võ giương oai đến Challenger Deep, nhưng muốn chứng tỏ là chúng tôi có khả năng cung cấp cho các nhà khoa học phương tiện không giới hạn, để đi vào đại dương sâu thẳm” – trang web của công ty viết. Vào thời điểm hiện nay, một tàu lặn hội đủ các yếu tố cần thiết và tối tân sẽ tốn không dưới 40 triệu USD kinh phí xây lắp. Deep Ocean Exploration and Research đã lên kế hoạch xây dựng 2 con tàu như thế. Muốn biết thêm chi tiết, xin vào trang web www.deepsearch.org. Deepsearch cũng được trang bị hệ thống chiếu sáng tối đa, để có thể quan sát tận tường đáy đại dương. “Chúng ta hãy nghĩ về các nhà thám hiểm đại dương mới như trẻ em đang lớn mày mò tìm hiểu các đồ chơi đắt tiền. Công nghệ mới chỉ được biện minh, khi nó giúp con người đi vào những nơi sâu nhất của trái đất dễ dàng hơn và phát hiện ra những gì mới mẻ ở đó, để phục vụ cho sự phát triển của loài người. Trên thực tế, chúng ta vẫn chưa khám phá đầy đủ hay chưa khám phá khoảng 70% diện tích bề mặt Trái đất” – một nhà thám hiểm đại dương kỳ cựu nhận định. “Tình hình thám hiểm biển sâu đến nay là tốt. Trong tương lai gần chúng ta sẽ biết nhiều hơn về đáy đại dương” - Don Walsh, sĩ quan hải quân về hưu từng tham gia cuộc lặn đứng tim xuống Challenger Deep năm 1960 nói. Hiện ông giữ vai trò cố vấn cho nhiều chương trình thám hiểm biển sâu mới.

X.L

(Theo The New York Times, Science và Popsi 8.2011)