Nép mình giữa thung lũng Bắc Sơn non xanh nước biếc, làng Quỳnh Sơn là nơi vẫn còn lưu giữ “linh hồn” văn hóa Tày truyền thống, với hơn 400 nhà sàn cổ lợp ngói âm dương. Điều gì đã giúp Quỳnh Sơn chinh phục danh hiệu “Làng du lịch tốt nhất thế giới” của UN Tourism?
Làng Quỳnh Sơn tọa lạc tại xã Bắc Sơn, tỉnh Lạng Sơn, được bao bọc bởi những dãy núi đá vôi trùng điệp, và một dòng sông mềm mại uốn quanh những cánh đồng lúa bạt ngàn trĩu nặng hạt ngọc của đất trời. Điểm xuyết thêm cho vẻ đẹp thiên nhiên hùng vĩ hiện ra trong bức tranh thủy mặc về làng Quỳnh Sơn chính là bóng dáng của hơn 400 mái nhà sàn cổ lợp ngói âm dương.
Vẻ đẹp toàn cảnh của làng Quỳnh Sơn. Với địa thế tựa lưng vào núi, ngôi làng như một bức tranh đa sắc màu, trong đó có màu của núi, của đồng ruộng mênh mông. Hơn thế nữa là sự hòa quyện của đời sống con người với tự nhiên. Ảnh: Cao Hoàng Anh.
Du khách đến đây không chỉ để ngắm cảnh. Họ đến để leo 1.200 bậc thang đá lên đỉnh Nà Lay, chờ đợi biển mây và ánh bình minh đầu tiên nhuộm hồng thung lũng. Họ đến để đắm mình trong không khí trong lành, đạp xe qua những “tấm thảm” lúa và nghe tiếng dòng suối Mỏ Mắm róc rách đêm ngày.
Đến Quỳnh Sơn, trải nghiệm không gian văn hóa Tày đồng nhất
Vùng đất Bắc Sơn không chỉ có phong cảnh hữu tình, nơi đây còn là một địa danh lịch sử hào hùng trong cuộc kháng chiến của dân tộc. Trong dòng lịch sử, Bắc Sơn từng là căn cứ địa kháng chiến (căn cứ địa Bắc Sơn - Võ Nhai), nơi nổ ra cuộc khởi nghĩa Bắc Sơn chống Nhật và Pháp.
Vùng đất Bắc Sơn còn là nơi phát hiện ra nhiều di chỉ khảo cổ về người tiền sử. Tại đây, các nhà khảo cổ đã tìm thấy cả một nền văn minh của người Việt cổ, mang tên văn hóa Bắc Sơn.
Bắc Sơn hôm nay yên bình và lặng lẽ viết nên những trang sử mới cho tỉnh Lạng Sơn. Trong những năm qua, địa phương tập trung cải thiện hạ tầng, quy hoạch có hệ thống theo tiêu chí "xanh" và "bền vững". Ảnh: Cao Hoàng Anh.
Trong bối cảnh đó, làng Quỳnh Sơn nổi lên như một điểm đến vẫn còn bảo toàn gần như nguyên vẹn nét văn hóa độc đáo của những cư dân bản địa – cộng đồng người Tày. Hơn 400 ngôi nhà sàn truyền thống của người dân nơi đây đều quay mặt về hướng Nam, vì theo quan niệm đó là hướng tốt, mang đến sự vững chãi và tài lộc. Đến thăm làng, du khách được đắm mình trong các di sản phi vật thể như làn điệu hát Then, hát Sli, hát Lượn, hay tham gia lễ hội Lồng Tồng vào tháng Giêng. Bạn cũng có thể trải nghiệm giã bánh dày lá ngải và thưởng thức ẩm thực bản địa tươi ngon, bảo đảm vệ sinh như lợn quay, khâu nhục, bánh chưng Tày.
Những cánh đồng lúa xanh ngát, trĩu nặng hạt ngọc của đất trời, tạo nên vẻ đẹp trù phú và yên bình cho ngôi làng Quỳnh Sơn suốt bao năm qua. Ngôi làng Tày cổ, nép mình bình yên giữa núi non trùng điệp vẫn giữ vẹn nguyên những giá trị truyền thống tinh hoa đã làm nên bản sắc. Ảnh: Cao Hoàng Anh.
“Hơi thở” trăm năm từ mái ngói, hành trình bền bỉ “giữ lửa” nghề
Bên cạnh bản sắc đậm đà, Quỳnh Sơn còn nằm trong số ít những ngôi làng cuối cùng ở miền biên viễn Lạng Sơn còn giữ được nghề làm ngói âm dương. Từng viên ngói được làm 100% thủ công, từ khâu lấy đất sét, lọc sỏi, ủ đất, đúc khuôn, phơi khô, đến khi vào lò nung ròng rã hai tuần.
Ngói âm dương, hay còn gọi là ngói lưu ly, là một loại vật liệu xây dựng truyền thống đặc trưng, thường được dùng phổ biến trong những ngôi nhà cổ xưa ở vùng cao của Việt Nam, đặc biệt là để lợp mái cho nhà sàn của đồng bào dân tộc Tày, Nùng, Dao. Ảnh: Cao Hoàng Anh.
Quá trình sản xuất đòi hỏi 100% công đoạn thủ công, yêu cầu sự khéo léo, tỉ mỉ và kinh nghiệm tích lũy lâu năm. Người thợ phải bắt đầu từ khâu lấy đất sét, lọc sỏi đá, ủ đất cho đạt độ dẻo, sau đó dùng khuôn phủ tro để đúc thành viên ngói sống. Ảnh: Cao Hoàng Anh.
Ngói sống được phơi khô khoảng một tuần trước khi đưa vào lò nung, và phải mất thêm khoảng hai tuần nung liên tục mới cho ra thành phẩm. Ảnh: Cao Hoàng Anh.
Ngói âm dương xưa cũ này giúp những ngôi nhà sàn Tày mát mẻ về mùa hạ, ấm cúng khi đông về. Dù thu nhập từ nghề không cao, hơn 30 hộ dân vẫn quyết bám trụ. Như lời ông Dương Công Toàn, người thợ hơn 30 năm kinh nghiệm: “Chỉ cần lửa còn cháy, thì đam mê với viên ngói âm dương sẽ không bao giờ tàn lụi”.
Ưu điểm vượt trội của mái ngói âm dương là khả năng cách nhiệt rất tốt, giúp nhà sàn mát mẻ về mùa hạ và ấm cúng khi gió đông về. Đồng thời, do các viên ngói lợp không khít hoàn toàn, khả năng tản nhiệt khi trời nắng hè cũng rất hiệu quả. Ảnh: Cao Hoàng Anh.
Những đôi tay cần mẫn, khéo léo đang "giữ lửa" cho nghề làm ngói âm dương truyền thống tại Quỳnh Sơn. Từng viên ngói đất sét được làm ra hoàn toàn thủ công, lưu giữ di sản trăm năm của làng. Ảnh: Cao Hoàng Anh.
"Chỉ cần lửa còn cháy, thì đam mê với viên ngói âm dương sẽ không bao giờ tàn lụi". Ảnh: Cao Hoàng Anh.
Đứng trước sự phát triển du lịch, Quỳnh Sơn đã chọn một con đường không dễ dàng: phát triển nhưng không đánh đổi bản sắc. Họ quyết tâm xây dựng một mô hình du lịch “xanh và bền vững”. Họ không vội vã. Họ bắt đầu từ những điều cơ bản nhất: cải thiện hạ tầng gắn với bảo vệ môi trường. Họ quy hoạch hệ thống thu gom rác thải, hạn chế nhựa dùng một lần, tăng không gian xanh, và bảo đảm nguồn nước sạch cùng nhà vệ sinh đạt chuẩn.
Làng Quỳnh Sơn không chọn đánh đổi bản sắc để lấy về những giá trị ngắn hạn. Thay vào đó, làng được đầu tư cải thiện hạ tầng gắn với bảo vệ môi trường. Ảnh: Cao Hoàng Anh.
Từ thung lũng Tày cổ đến “làng du lịch tốt nhất thế giới”
Làng Quỳnh Sơn vừa được UN Tourism công nhận là “Làng du lịch tốt nhất năm 2025”. Giải thưởng là sáng kiến toàn cầu nhằm tôn vinh các điểm đến nông thôn có thành tích xuất sắc trong bảo tồn văn hóa, thiên nhiên, phát triển du lịch bền vững và nâng cao sinh kế cho cộng đồng. Danh hiệu được xét chọn dựa trên hệ thống tiêu chí nghiêm ngặt về quản trị, sáng tạo, bền vững, môi trường và đóng góp cho các Mục tiêu Phát triển Bền vững (SDGs) của Liên Hợp Quốc, trở thành chuẩn mực quốc tế cho các mô hình du lịch cộng đồng chất lượng cao.
Danh hiệu của UN Tourism dành cho làng Quỳnh Sơn không đến từ vẻ đẹp sẵn có. Đó là kết quả của một chiến lược phát triển du lịch cộng đồng bài bản, nơi tỉnh Lạng Sơn chủ động xây dựng thương hiệu Quỳnh Sơn theo hướng cân bằng giữa phát triển du lịch và bảo tồn văn hóa, thiên nhiên, đáp ứng các tiêu chí khắt khe về bền vững của UN Tourism.
Quan trọng nhất, họ đặt con người vào vị trí trung tâm.
Làng Quỳnh Sơn vừa được UN Tourism công nhận là "Làng du lịch tốt nhất năm 2025". Ảnh: Cao Hoàng Anh.
Cộng đồng dân cư tại làng được đào tạo bài bản về kỹ năng đón tiếp, quản lý dịch vụ, vệ sinh an toàn thực phẩm, và cả ứng xử văn minh du lịch. Những mô hình homestay, ẩm thực bản địa, trải nghiệm nông nghiệp được thúc đẩy, bảo đảm chia sẻ lợi ích công bằng và tạo việc làm ổn định. Phụ nữ và thanh niên được khuyến khích tham gia.
Họ hiểu rằng, để du lịch bền vững, không thể chỉ dựa vào cảnh đẹp. Họ chủ động kiểm soát lượng khách để bảo đảm cân bằng sinh thái và kiên quyết bảo tồn kiến trúc nhà sàn truyền thống, sử dụng vật liệu thân thiện với môi trường. Tất cả những điều này cho thấy, Quỳnh Sơn không đánh đổi di sản lấy lợi ích trước mắt.
Nhưng để chinh phục thế giới, hình ảnh Quỳnh Sơn cần được lan tỏa. Năm 2023, Trung tâm Xúc tiến Đầu tư, Thương mại và Du lịch Lạng Sơn đã triển khai một chiến dịch truyền thông sâu rộng. Họ không chỉ dùng các kênh truyền thống như báo chí, ấn phẩm mà còn đầu tư xây dựng các video chất lượng cao, đồng thời mời các KOLs, KOCs nổi tiếng đến trải nghiệm và sản xuất nội dung ngắn.
Chính nhờ sự hợp tác này, các video về Quỳnh Sơn đã thu hút hàng triệu lượt xem, tạo hiệu ứng lan tỏa mạnh mẽ. Đến đầu năm 2025, Trung tâm đã xây dựng một bộ hồ sơ ứng cử chi tiết bằng tiếng Anh, kèm các tài liệu minh chứng để gửi đến UN Tourism.
Bài học truyền cảm hứng từ Quỳnh Sơn
Thành công của Làng văn hóa du lịch cộng đồng Quỳnh Sơn không phải là may mắn. Đó là kết quả của một chiến lược tổng thể: kết hợp bảo tồn di sản văn hóa, gìn giữ tài nguyên thiên nhiên với việc trao quyền cho cộng đồng và một chiến lược truyền thông thông minh.
Danh hiệu “Làng du lịch tốt nhất thế giới” không chỉ là niềm tự hào của Lạng Sơn, mà còn lan tỏa mô hình du lịch cộng đồng thành công của Việt Nam ra thế giới. Quỳnh Sơn chứng minh rằng, khi đặt văn hóa bản địa và con người làm trung tâm, du lịch nông thôn không chỉ mang lại sinh kế bền vững mà còn có thể lan tỏa những giá trị tốt đẹp ra toàn cầu.
