Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh căn dặn: “Văn hóa soi đường cho quốc dân đi”. Trong kỷ nguyên mới hôm nay, Đảng ta tiếp tục khẳng định: “Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu, vừa là động lực phát triển bền vững đất nước”. 

Cùng với cả nước triển khai thực hiện Nghị quyết số 33-NQ/TW ngày 09/6/2014 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng về Xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước, thời gian qua, Quảng Ninh đã có những bước đi hiệu quả.

Ngày 30/10/2023, Tỉnh ủy Quảng Ninh tiếp tục xây dựng và ban hành Nghị quyết số 17-NQ/TU về Xây dựng và phát huy giá trị văn hóa, sức mạnh con người Quảng Ninh trở thành nguồn lực nội sinh, động lực cho phát triển nhanh, bền vững. 

Nghị quyết 17 đánh dấu mốc son mới trong nỗ lực đưa Nghị quyết 33 của Đảng đi vào cuộc sống, cũng như nỗ lực thực hiện Kết luận số 156-KL/TW ngày 21/5/2025 của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Nghị quyết 33, đồng thời đó, kết hợp triển khai Chương trình mục tiêu quốc gia về văn hóa, Chiến lược phát triển các ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam…

Từ Nghị quyết 17, Quảng Ninh xác định sẽ tiếp tục phát huy sức mạnh nội sinh từ văn hóa - con người địa phương, thúc đẩy phát triển kinh tế di sản - công nghiệp văn hóa trên cơ sở khơi thông các nguồn lực, thực hiện các đột phá trong kỷ nguyên mới. 

Thời gian qua, Quảng Ninh là một trong những địa phương đi đầu trong đổi mới sáng tạo, có ý chí và tầm nhìn chiến lược để biến các lợi thế thành động lực, nguồn lực phát triển toàn diện. Tỉnh luôn kiên trì kết hợp chặt chẽ giữa phát triển kinh tế nhanh, bền vững với phát triển văn hóa, con người, xây dựng nền văn hóa giàu bản sắc, khơi dậy và phát huy mạnh mẽ giá trị văn hóa, sức mạnh con người Quảng Ninh.

Quảng Ninh nằm nơi vị trí trọng yếu, cửa ngõ tiền tiêu, phên giậu biên cương vùng Đông Bắc của Tổ quốc, có ý nghĩa đặc biệt quan trọng về chính trị, kinh tế, văn hóa, quốc phòng, an ninh và đối ngoại. Được ví như một “Việt Nam thu nhỏ”, Quảng Ninh là vùng đất địa linh - nhân kiệt, sơn kỳ - thủy tú của đất nước. Chính nơi đây, hội tụ các nền văn hóa đặc sắc, ghi dấu những mốc son lịch sử trọng đại.

Theo các tài liệu nghiên cứu, Quảng Ninh được xác định là một trong những cái nôi cư trú của người Việt cổ, với dấu tích của ba nền văn hóa tiền sử là Soi Nhụ (niên đại từ 18.000-7.000 năm cách ngày nay), Cái Bèo (7.000-5.000 năm cách ngày nay), và Hạ Long (niên đại từ 5.000-3.500 năm cách ngày nay).

Với bề dày lịch sử - văn hóa hiếm có, trên địa bàn Quảng Ninh hiện có 641 di tích, 8 di tích quốc gia đặc biệt, 56 di tích quốc gia, 101 di tích cấp tỉnh. Cùng với đó là 362 di sản văn hóa phi vật thể, 19 di sản cấp quốc gia và 2 di sản nhân loại. Hệ thống di sản văn hóa vật phi vật thể phong phú và đậm bản sắc đặc trưng của vùng đất Quảng Ninh, bao phủ nhiều loại hình như lễ hội dân gian truyền thống, nghề thủ công, nghệ thuật trình diễn dân gian, ngữ văn dân gian, tập quán xã hội, tiếng nói chữ viết, tri thức dân gian… Quảng Ninh có 13 bảo vật quốc gia, 2 nghệ nhân nhân dân, 36 nghệ nhân ưu tú, 59 nghệ nhân dân gian. 

Đặc biệt, về danh hiệu UNESCO, Quảng Ninh có Di sản thiên nhiên thế giới Vịnh Hạ Long; và mới đây nhất, là Di tích - Danh thắng Yên Tử, vùng lõi của Di sản văn hóa thế giới Quần thể Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc.

Hệ thống di sản văn hóa vật thể và phi vật thể hết sức phong phú và đa dạng, mang đặc trưng riêng của Quảng Ninh là “nguồn vốn” quý báu, tài sản, nguồn lực quan trọng cho Quảng Ninh vững bước trên con đường phát triển bền vững cả trong hiện tại lẫn tương lai

Thời gian qua, Quảng Ninh là một trong những địa phương đi đầu trong đổi mới sáng tạo, có ý chí và tầm nhìn chiến lược để biến các lợi thế thành động lực, nguồn lực phát triển toàn diện. Tỉnh luôn kiên trì kết hợp chặt chẽ giữa phát triển kinh tế nhanh, bền vững với phát triển văn hóa, con người, xây dựng nền văn hóa giàu bản sắc, khơi dậy và phát huy mạnh mẽ giá trị văn hóa, sức mạnh con người Quảng Ninh.

Trong lĩnh vực văn hóa, phát triển con người, Quảng Ninh đã gặt hái được những thành tựu đáng khích lệ:

(1) Công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản được chú trọng, nhiều di sản, danh thắng đã được nâng tầm, xếp hạng và ghi danh là di sản quốc gia, di sản thế giới.

Quảng Ninh đặc biệt quan tâm công tác xây dựng hồ sơ, xếp hạng, bổ sung số lượng các di tích, di sản trên địa bàn tỉnh, góp phần khẳng định, làm giàu giá trị văn hóa lịch sử vùng đất con người Quảng Ninh. Nhiều di sản thoát khỏi nguy cơ mai một. Đội ngũ cán bộ văn hóa tâm huyết, có bề dày kinh nghiệm công tác và sự tham gia tích cực của cộng đồng, người dân, có cả thế hệ trẻ, đã giúp công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản Quảng Ninh ngày càng hiệu quả. 

Một trong những minh chứng rõ nét cho nỗ lực đó chính là phối hợp hiệu quả của Quảng Ninh với hai tỉnh Hải Dương và Bắc Giang (trước đây) để triển khai lập hồ sơ đề cử Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc cho danh hiệu UNESCO. 

Đó là hành trình hơn 13 năm với đầy sự quyết tâm, nỗ lực bền bỉ của các địa phương liên quan trong việc tôn vinh di sản, nâng tầm giá trị di tích, đặc biệt là tỉnh Quảng Ninh với vai trò chủ trì xây dựng hồ sơ khoa học cho quần thể này.

Ngày 12/7/2025, tại kỳ họp lần thứ 47 của UNESCO, Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc (thuộc địa bàn các tỉnh Quảng Ninh, Bắc Giang - nay là Bắc Ninh, và Hải Dương - nay là Hải Phòng) vinh dự được công nhận Di sản văn hóa thế giới. Đây là di sản thế giới thứ 9 ở Việt Nam được UNESCO công nhận, di sản thế giới liên tỉnh thứ 2 ở Việt Nam. 

Di sản thế giới Quần thể Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc bao gồm hệ thống gồm 12 di tích/cụm di tích, được chắt lọc từ hàng trăm di tích và danh thắng của 6 khu di tích quốc gia đặc biệt ở 3 địa phương Quảng Ninh, Bắc Ninh và Hải Phòng. Các di tích và danh thắng của Quần thể đều nằm trên vùng cảnh quan của Cánh cung Đông Triều, cụ thể là dãy núi Yên Tử cùng hệ thống đồng bằng, sông nước, biển bắt nguồn từ đó và bao quanh nó. Nơi đây từng là một trong bốn “phúc địa” của Giao Châu, đồng thời cũng là quê gốc của họ Trần - dòng họ đã lập nên một triều đại quân chủ rực rỡ của quốc gia Đại Việt trong các thế kỷ XIII - XIV.

(2) Huy động, sử dụng có hiệu quả các nguồn lực của nhà nước và xã hội cho phát triển công nghiệp văn hóa vừa giảm gánh nặng ngân sách, vừa tạo sự lan tỏa và đồng thuận của người dân. 

Quảng Ninh là một trong số ít các địa phương trong cả nước tiên phong xây dựng mô hình và vận dụng sáng tạo hình thức đối tác công - tư (PPP) để huy động nguồn lực phát triển trên các lĩnh vực, đặc biệt trong lĩnh vực văn hóa nói chung và phát triển công nghiệp văn hóa nói riêng. Tỉnh đã mạnh dạn và chủ động đề xuất Chính phủ cho phép huy động các nguồn vốn hợp pháp để triển khai các dự án, cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh, tháo gỡ nhiều rào cản, vượt qua các khó khăn, vướng mắc. Đây được coi là động lực kích cầu đầu tư phát triển cho địa phương, đạt được những thành tựu đáng kể. 

Quảng Ninh đã chủ động kêu gọi đầu tư, mời gọi nhà đầu tư có tiềm lực trong và ngoài nước đầu tư dự án vào địa bàn. Giai đoạn 2016-2024, tỉnh đã thu hút mạnh mẽ nhiều doanh nghiệp, nhà đầu tư và tổ chức, cá nhân đầu tư xây dựng, kinh doanh các thiết chế văn hóa, thể thao quy mô lớn, với hơn 500 công trình, tổng kinh phí đầu tư trên 10.000 tỷ đồng. Một số khu vui chơi văn hóa, thể thao hiện đại, cao cấp trở thành điểm nhấn tham quan du lịch như Sun World Hạ Long, Sân Golf Tuần Châu, Vinpearl Hạ Long Bay Resort... hấp dẫn du khách trong nước và quốc tế.

Cùng với đó, các công trình văn hóa, thể thao công lập được quản lý, khai thác hiệu quả, trở thành những điểm nhấn văn hóa - du lịch hiện đại, đáp ứng nhu cầu thụ hưởng của nhân dân, thu hút du khách, tiêu biểu như Bảo tàng - Thư viện tỉnh, Cung Quy hoạch, Hội chợ và Triển lãm tỉnh, Khu liên hợp Thể thao, Cung Văn hóa Thanh thiếu nhi, Cung Văn hóa Lao động Việt Nhật… 

(3) Đổi mới và đa dạng hóa sản phẩm văn hóa, du lịch, tạo sức lan tỏa mạnh mẽ thông qua việc liên tục tổ chức các sự kiện quốc gia, quốc tế. Bảo tồn di tích, lễ hội đồng thời kết hợp phát huy giá trị, làm đa dạng phong phú sản phẩm du lịch, nhất là du lịch văn hóa, tạo sức hấp dẫn có khả năng thu hút mạnh mẽ khách du lịch, góp phần tăng trưởng kinh tế, đạt mục tiêu tốc độ tăng trưởng 2 con số của tỉnh, góp phần phát triển ngành công nghiệp văn hóa của tỉnh. 

(4) Ngành du lịch, văn hóa đóng góp tích cực vào tăng trưởng chung của tỉnh.

Năm 2025, Quảng Ninh dự kiến đón 20 triệu lượt khách, doanh thu ước đạt 55.000 tỷ đồng, đóng góp trên 10% GRDP.

Nghị quyết số 17-NQ/TU về Xây dựng và phát huy giá trị văn hóa, sức mạnh con người Quảng Ninh trở thành nguồn lực nội sinh, động lực cho phát triển nhanh, bền vững xác định rõ 5 quan điểm:

Nghị quyết 17 đặt mục tiêu phát triển con người Quảng Ninh toàn diện, thích ứng với xu thế của cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 và yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, xây dựng, phát triển nền văn hóa giàu bản sắc, gắn với thu hẹp nhanh khoảng cách giàu nghèo và chênh lệch vùng miền, trên cơ sở kết hợp hài hòa các giá trị đặc trưng của tỉnh Quảng Ninh để văn hóa, con người Quảng Ninh thực sự trở thành sức mạnh nội sinh, nguồn lực và động lực cho phát triển nhanh, bền vững.

Cùng cả nước, Quảng Ninh đứng trước ngưỡng cửa tiến vào kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình, phát triển giàu mạnh, văn minh, thịnh vượng của dân tộc.