Sài Gòn, nhìn phố nhớ sông

Những dòng sông đã mở rộng thành phố về mọi hướng, nếu biết tận dụng, đây sẽ là những “đại lộ” xuyên qua nhiều vùng cảnh quan tự nhiên còn khá hoang sơ hay các “vùng di sản” hàng trăm năm tuổi.

Những dòng sông đã mở rộng thành phố về mọi hướng, nếu biết tận dụng, đây sẽ là những “đại lộ” xuyên qua nhiều vùng cảnh quan tự nhiên còn khá hoang sơ hay các “vùng di sản” hàng trăm năm tuổi.

Từ đầu năm 2022, TP.HCM đã đẩy nhanh và hoàn thành việc chỉnh trang khu vực bến Bạch Đằng, mang lại diện mạo hiện đại cho nơi này. Thành phố cũng mở hướng quy hoạch chỉnh trang toàn bộ “mặt tiền” sông Sài Gòn, nhằm thay đổi cả hai bên bờ sông không chỉ ở đoạn trung tâm “dừng chân trên bến khi chiều nắng chưa phai”, mà xa hơn, về phía Bình Dương hay ra phía Nhà Bè, Cần Giờ. 

Hoàng hôn trên sông Sài Gòn

Như nhiều đô thị ở Nam bộ hình thành và phát triển bên những dòng sông thành “đô thị sông nước”, Sài Gòn - TP.HCM trải qua hơn 300 năm đã định hình là một thành phố ven sông Sài Gòn. Trước nay, sông Sài Gòn thường được biết qua khúc sông ở khu vực trung tâm làm nên một “Sài Gòn đẹp lắm”: Tân Cảng, công xưởng Ba Son, hệ thống cảng Sài Gòn lớn nhất nước hay bến Bạch Đằng tấp nập người xe. Đối lập phía bên kia là Thủ Thiêm còn giống như xóm làng miền Tây Nam bộ. Rồi từ Cầu Mống vào Chợ Lớn là rạch Bến Nghé, hai bên là nhà máy bến cảng phố chợ... Do đó, sông Sài Gòn - rạch Bến Nghé được coi là “mặt tiền” của đô thị Sài Gòn (xưa) vì ở đó hiện diện khá đầy đủ những đặc trưng kinh tế - văn hóa của thành phố.

Có đi trên những chuyến bus đường sông từ bến Bạch Đằng về phía Thủ Đức, Bình Dương hay về phía Cù Lao Phố - Biên Hòa, đi tàu cao tốc ra Cần Giờ, Vũng Tàu hay theo sông Chợ Đệm ngược lên Vàm Cỏ Đông - Tây về Long An... mới thấy TP.HCM thiệt là rộng lớn!

Từ thuở xa xưa, những dòng sông đã mở rộng thành phố về mọi hướng, nhờ đó đô thị Sài Gòn được kết nối với toàn vùng Nam bộ. Ngày nay, nếu tái lập chức năng “đường thủy”, những dòng sông này sẽ trở thành “đại lộ” xuyên qua nhiều vùng cảnh quan tự nhiên còn khá nguyên vẹn sự hoang sơ, hay các “vùng di sản” hàng trăm năm tuổi. Đó chính là nguồn tài nguyên văn hóa còn rất nhiều tiềm năng, không khó để khai thác và phát triển du lịch nếu biết sử dụng và bảo vệ đúng cách.

Từ đầu thế kỷ 21, TP.HCM có tốc độ đô thị hóa mạnh mẽ và lan rộng. Do quá trình hiện đại hóa nên hệ thống bến - cảng công nghiệp được di dời ra khỏi Thành phố. Tuy nhiên, TP.HCM nếu mất tính chất “cảng thị” thì sẽ mất đi một nguồn lực kinh tế cũng như nguồn lực văn hóa nhờ tính chất giao lưu tiếp nhận những yếu tố mới từ bên ngoài, qua hệ thống cảng thị. Tính chất “cảng” làm duy trì và phát triển sự cởi mở, năng động của thành phố. Vì vậy, bên cạnh khu vực cảng kinh tế thì khu vực cửa sông - vịnh biển Gành Rái - Cần Giờ - Vũng Tàu nên trở thành cảng du lịch lớn nhất, “cửa ngõ” quốc tế của thành phố (bên cạnh đường hàng không là sân bay Tân Sơn Nhất và sau này là sân bay Long Thành).

Công trường Mê Linh

TP.HCM là trung tâm du lịch lớn nhất phía Nam, mang đặc trưng “thành phố sông nước” tiêu biểu cho cả vùng Nam bộ. Vì vậy, du lịch của thành phố cần khai thác tính chất thông thương và thông thoáng của sông nước. Khai thác tiềm năng sông nước còn có thể bắt đầu bài học từ quá khứ: từ sông Sài Gòn và hệ thống kinh rạch tỏa ra khắp thành phố hình thành hệ thống bus đường sông và các bến tàu kết hợp những trung tâm thương mại (theo mô hình truyền thống: bến là/và chợ). Đó là sự khôi phục “văn hóa sông nước” với tính chất “mặt tiền” của nhà của phố là sông và hệ thống bến sông thân thiện, thuận tiện cho dịch vụ du lịch đường thủy.

Cầu Thủ Thiêm 2 – biểu tượng kiến trúc mới trên sông Sài Gòn

Chuyến khảo sát mới đây của lãnh đạo Thành phố trên sông Sài Gòn đã thể hiện kỳ vọng về sự thay đổi của những dòng sông: từ việc quy hoạch những không gian công cộng khang trang hai bên bờ đến làm sạch dòng chảy, từ việc thiết kế những cây cầu sao cho dòng sông ngày càng đẹp hơn đến việc xây dựng những tuyến điểm du lịch độc đáo, hấp dẫn, ghi dấu ấn một thành phố đã qua gần nửa thế kỷ hòa bình... Một trong những mục đích quan trọng là hướng đến phát triển du lịch, mang lại nhận thức mới về TP.HCM: là một trung tâm kinh tế và trung tâm văn hóa!

Những ngôi nhà cổ ở bến Bình Đông, Quận 8

TP.HCM xây dựng “Thành phố thông minh” không chỉ từ những khu công nghệ cao, chế tạo phần mềm hay ứng dụng và sử dụng thành quả của công nghệ thời 4.0, trí tuệ nhân tạo. Mà sự thông minh đầu tiên là nhận biết những bài học hữu ích từ quá khứ: từ những lợi thế tự nhiên nhiều thế hệ đã sử dụng để mang lại sự phát triển thịnh vượng và bản sắc riêng độc đáo của vùng đất Sài Gòn.