Suốt hơn 400 năm qua, các tộc họ huyện Lý Sơn (Quảng Ngãi) bảo tồn lễ thức dân gian tri ân bậc tiền nhân ví như "Bảo tàng sống" về chủ quyền trên hai quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa.
Sáng 13/4 các tộc họ tổ chức Lễ khao lề thế lính Hoàng Sa ở đình làng An Vĩnh (huyện đảo Lý Sơn).
Theo các Bộ Chính sử triều Nguyễn, đội Hoàng Sa hoạt động liên tiếp từ thế kỷ 17 đầu thời chúa Nguyễn, đến giữa thế kỷ 19 sang đến thời Tây Sơn, với những cai đội nổi tiếng như Phú Nhuận hầu Võ Văn Phú, Hội Nghĩa hầu Võ Văn Khiết. Sang thời nhà Nguyễn, ngay từ thời Gia Long đã sai Phạm Quang Ảnh làm Cai đội Hoàng Sa tuyển chọn các binh phu đi Hoàng Sa và Trường Sa dựng bia chủ quyền, lập miếu, đo đạc thủy trình, lập bản đồ...
Suốt hơn 400 năm qua, lễ hội này được bảo tồn sống động trong lòng dân huyện đảo Lý Sơn (Quảng Ngãi). Năm 2013, Lễ khao lề thế lính Hoàng Sa được Bộ Văn hóa thể thao và Du lịch trao bằng công nhận là di sản phi vật thể quốc gia.
Theo lãnh đạo huyện đảo Lý Sơn, Lễ khao lề là ngày hội lớn không chỉ riêng Quảng Ngãi mà từ lâu đã thấm sâu vào lòng người dân mọi miền đất nước. Đây là dịp khơi dậy ý thức người dân bảo vệ chủ quyền lãnh hải tổ quốc trên các quần đảo thiêng liêng.
Đã thành lệ, vào tháng 3 âm lịch hàng năm, các tộc họ trên đảo Lý Sơn tự nguyện góp tiền, lương thực, thực phẩm cùng tổ chức lễ tri ân công đức hùng binh Hoàng Sa. Hai con lợn, 11 gà trống (5 con đặt vào mô hình khinh thuyền Hoàng Sa), gạo, muối được chuẩn bị.
Kết thúc lễ tế, “thầy pháp” ném gạo phù phép gọi quân binh Hải đội Hoàng Sa về phát lương thảo, trấn an tinh thần, giong buồm thẳng tiến ra Hoàng Sa, Trường Sa, thực thi nhiệm vụ bảo vệ chủ quyền biển đảo.
Trong tiếng chiêng, trống giục, tiếng ốc U (loại ốc biển đặc trưng ở Lý Sơn) vang lên từng hồi dài như tiếng kèn xung trận. Trong trang phục truyền thống rực rỡ sắc màu, trai làng chít khăn đỏ khiêng mô hình khinh thuyền (thuyền buồm nhẹ) cùng hình nhân thế mạng được thả xuống biển tưởng niệm đội hùng binh Hoàng Sa thuở xưa mở cõi.
Các khinh thuyền Hoàng Sa dập dềnh trong sóng nước vang vọng bài văn tế chiến sĩ Hoàng Sa: "Biết mấy phen thề non hẹn biển, quyết một lòng chiến đấu đến cùng, xót thương thay những chiến sĩ tuân mệnh triều đình bảo vệ lãnh hải trên quần đảo Hoàng Sa - Trường Sa đã xả thân vì Tổ quốc, son sắt một lòng, ngang dọc chí nam nhi, phong ba vùi dập, tuyết sương chẳng quản, mưa gió chẳng sờn...”.
Huyện đảo Lý Sơn có diện tích vỏn vẹn 10 km2 nhưng có hàng chục di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia và cấp tỉnh liên quan trực tiếp và gián tiếp đến Hải đội Hoàng Sa - Trường Sa.
Huyện đảo tiền tiêu này ví như bảo tàng sống động về lịch sử chủ quyền của Việt Nam tại quần đảo Hoàng Sa - Trường Sa”. Di sản văn hóa phi vật thể dày đặc ở huyện đảo Lý Sơn, trong đó Lễ khao lề thế lính Hoàng Sa tổ chức tháng 3 âm lịch hằng năm ở các tộc họ trên huyện đảo Lý Sơn. Đây là lễ hội độc đáo đậm chất văn hóa biển đảo - "bằng chứng sống" chủ quyền của Việt Nam trên hai quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa.
Trước đó, chiều 12/4, tại Nhà trưng bày Hải đội Hoàng Sa kiêm quản Bắc Hải (huyện đảo Lý Sơn), Sở Văn hóa, thể thao và Du lịch Quảng Ngãi phối hợp với UBND huyện Lý Sơn tổ chức Khai mạc Triển lãm chuyên đề “Du lịch Quảng Ngãi - Sức hút từ di sản và bản sắc”.
Triển lãm chuyên đề “Du lịch Quảng Ngãi- Sức hút từ di sản và bản sắc” là hoạt động trong khuôn khổ Tuần lễ Du lịch Quảng Ngãi năm 2025, nhằm giới thiệu, quảng bá giá trị hệ thống di sản đặc sắc của tỉnh đến với công chúng và du khách.
Triển lãm giới thiệu hơn 300 tư liệu, hình ảnh về các danh thắng, di sản văn hóa vật thể và phi vật thể tiêu biểu, phản ánh bản sắc văn hóa Quảng Ngãi. Cùng với đó là hệ thống tư liệu lịch sử, pháp lý khẳng định chủ quyền của Việt Nam đối với quần đảo Hoàng Sa. Triển lãm giới thiệu hai nội dung chính gồm: Di sản- bản sắc Quảng Ngãi và quần đảo Hoàng Sa thuộc lãnh thổ Việt Nam.
Triển lãm không chỉ giới thiệu và tôn vinh kho tàng di sản phong phú của Quảng Ngãi mà còn truyền tải thông điệp về sự phát triển bền vững của ngành du lịch, gắn kết giữa bảo tồn di sản và phát triển du lịch, góp phần khẳng định vị thế của Quảng Ngãi trên bản đồ du lịch Việt Nam và quốc tế.
