Phát triển làng nghề từ OCOP và du lịch nông thôn

Chủ trương phát triển làng nghề đang chuyển dịch mạnh mẽ, từ bảo tồn sang phát triển chủ động dựa trên hai trụ cột là chuẩn hóa sản phẩm OCOP và du lịch nông thôn. TP.HCM đang tích cực cụ thể hóa chiến lược này bằng các chính sách hỗ trợ và ưu tiên phát triển OCOP dịch vụ du lịch.

Theo Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn), Việt Nam hiện có 1.975 làng nghề, làng nghề truyền thống đã được công nhận và 263 nghề truyền thống. Đây không chỉ là các đơn vị kinh tế mà còn là không gian lưu giữ bản sắc văn hóa và tri thức bản địa.

Thời gian qua, chủ trương bảo tồn được chú trọng, góp phần khôi phục nhiều ngành nghề có nguy cơ mai một. Tính đến cuối năm 2024, cả nước đã khôi phục và bảo tồn thành công 63 nghề truyền thống cùng 81 làng nghề đứng trước nguy cơ thất truyền. Song song đó, nhiều nghề mới gắn với xu hướng công nghiệp hóa như chế biến nông sản, sinh vật cảnh cũng ra đời, tạo việc làm và thu nhập cho hàng triệu lao động.

Một bước ngoặt trong tư duy phát triển làng nghề đến từ Chương trình “Mỗi xã một sản phẩm” (OCOP), khởi động năm 2018. OCOP đã trở thành chủ trương cốt lõi để khai thác tiềm năng địa phương và nâng cấp chuỗi giá trị. Đến nay, 342 trong tổng số 1.975 làng nghề (chiếm 17,32%) đã có sản phẩm đạt chuẩn OCOP.

Chất lượng sản phẩm OCOP ngày càng được khẳng định với 51 sản phẩm đạt hạng 5 sao, 77 sản phẩm tiềm năng 5 sao, 3.573 sản phẩm 4 sao và 11.889 sản phẩm 3 sao. Đáng chú ý, nhóm sản phẩm thủ công mỹ nghệ chứng kiến sự tăng trưởng đột phá, từ 44 sản phẩm ban đầu lên 1.277 sản phẩm, cho thấy sức sống của nghề truyền thống khi được chuẩn hóa và định vị đúng hướng thị trường.

Trụ cột chiến lược thứ hai là gắn kết làng nghề với phát triển du lịch nông thôn. Khung pháp lý cho hướng đi này đã được củng cố qua Quyết định 922/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình phát triển du lịch nông thôn trong xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021-2025.

Theo Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam, hiện có gần 400 điểm du lịch ở khu vực nông thôn, trong đó du lịch làng nghề chiếm 11,3%. Cả nước có 385 làng nghề gắn với phát triển du lịch và 23 làng nghề được công nhận là điểm du lịch cấp tỉnh. Thành công quốc tế cũng được ghi nhận, như việc hai làng nghề Bát Tràng và Vạn Phúc (Hà Nội) được công nhận là thành viên mạng lưới Các thành phố thủ công sáng tạo thế giới năm 2024.

Cụ thể hóa chủ trương chung, TP.HCM đã ban hành Quyết định 3755/QĐ-UBND năm 2024, đặt ra 7 nhiệm vụ trọng tâm để thúc đẩy phát triển du lịch nông thôn đến năm 2025. Trong đó, thành phố tập trung hoàn thiện cơ chế hỗ trợ đầu tư, ưu tiên các mô hình du lịch làng nghề, du lịch không phát thải; đồng thời đẩy mạnh chuyển đổi số qua việc triển khai bản đồ OCOP kết nối các điểm đến.

Giai đoạn 2021–2025, TP.HCM đặt mục tiêu mở rộng chương trình OCOP ra toàn địa bàn, bao gồm cả Thành phố Thủ Đức và các huyện ngoại thành, trong đó ưu tiên nhóm sản phẩm dịch vụ và du lịch. Tính đến nay, thành phố đã công nhận 984 sản phẩm OCOP của 399 chủ thể, gồm 772 sản phẩm đạt 3 sao và 212 sản phẩm đạt 4 sao.

Thực tế, một số điểm đến sinh thái như các trang trại ven sông Sài Gòn đã lồng ghép sản phẩm OCOP vào trải nghiệm, cho phép du khách tham gia thu hoạch, tìm hiểu quy trình sản xuất. Để thúc đẩy mô hình này, thành phố đang triển khai các giải pháp đồng bộ như đào tạo kỹ năng làm du lịch cho nông dân và xây dựng cơ chế hỗ trợ tài chính cho các chủ thể OCOP.

Như vậy, OCOP và du lịch nông thôn đang là hai trụ cột bổ sung hiệu quả cho nhau, giúp thương mại hóa sản phẩm và mở rộng không gian văn hóa. Việc xem làng nghề là tài nguyên văn hóa và động lực tăng trưởng xanh, theo Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn, là chìa khóa để kinh tế nông thôn phát triển bền vững, biến sản phẩm OCOP thành những “đại sứ” văn hóa trong xu thế du lịch xanh.