Những ngày này, di sản ruộng bậc thang ở xã vùng cao Sơn Tây Thượng (Quảng Ngãi) vào mùa nước đổ như khoác lên mình tấm áo mới rực rỡ, hoang sơ giữa núi rừng tuyệt đẹp.
Màu của đất hòa quyện cùng đất trời phản chiếu ánh nắng ban mai tạo nênbức tranh thiên nhiên kỳ vĩ. Du khách đặt chân đến nơi đây ngất ngây trước vẻ đẹp của ruộng bậc thang mùa nước đổ – mùa đẹp nhất, lắng sâu nhất trong vòng quay của cây lúa trên mảnh đất này.
Mùa nước đổ mang đến cho các thửa ruộng bậc thang một gam màu trầm, gợi cảm giác hoang sơ, mộc mạc của đồng bào Cadong nơi đây. Nước được dẫn từ trên những ngọn suối cao, men theo sườn đồi, len lỏi vào từng thửa ruộng, phủ lên mặt đất màu vàng ươm trong veo.
Theo nhịp chuyển của thời gian và ánh sáng trong ngày, ruộng bậc thang Sơn Tây Thượng liên tục đổi sắc: buổi sớm dịu dàng trong làn sương mỏng, giữa trưa lấp lánh ánh bạc, chiều về ánh hoàng hôn nhuộm vàng cam, tím sẫm… Tất cả khiến những “dải lụa” uốn lượn vắt ngang lưng trời trở nên sống động, mê hoặc lòng người.
Giống như nhiều vùng núi khác của Việt Nam, Sơn Tây Thượng sở hữu những thửa ruộng bậc thang trải dọc theo sườn núi, ven các bản làng và cả bên những con đường nhỏ quanh co. Diện tích không lớn, song chính sự uốn lượn mềm mại theo địa hình đồi núi đã tạo nên nét tạo hình độc đáo, cuốn hút. Đặc biệt, vào mùa nước đổ và mùa lúa chín, những thửa ruộng ấy trở thành điểm nhấn nổi bật, làm nên vẻ đẹp riêng không thể trộn lẫn của vùng đất này.
Do đặc trưng địa hình dốc, nguồn nước phụ thuộc nhiều vào tự nhiên, người dân nơi đây phải chủ động dẫn nước từ khe suối, mạch nguồn sáng tạo đưa về ruộng. Việc canh tác đòi hỏi sự linh hoạt, thích ứng cao. Trên những thửa ruộng loang loáng nước, hình ảnh người nông dân cần mẫni be bờ, dẫn nước, cày ruộng cho đất tơi xốp chuẩn bị cho vụ mùa mới mở ra không gian sinh hoạt lao động bình dị, gần gũi, thuần khiết đến nao lòng.
Không chỉ đơn thuần là kết quả của phương thức sản xuất nông nghiệp, ruộng bậc thang Sơn Tây Thượng còn mang trong mình vẻ đẹp kỳ vĩ, thơ mộng thấm đẫm giá trị văn hóa và lịch sử. Đó là minh chứng sinh động cho tinh thần gắn kết cộng đồng, ý chí và sức sáng tạo của con người trong hành trình vượt lên gian khó.
Những thửa ruộng bậc thang nơi đây cũng mở ra tiềm năng dồi dào để khai thác, trở thành sản phẩm du lịch đặc trưng của vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, góp phần thúc đẩy phát triển du lịch sinh thái, cộng đồng của địa phương.
Ông Phạm Hồng Khuyến, Chủ tịch xã Sơn Tây Thượng, cho hay ruộng bậc thang là hình thức canh tác mang đậm dấu ấn của cư dân vùng cao Đông Nam Á.
Thế nhưng, khác với nhiều quốc gia trong khu vực thường sử dụng hệ thống bơm nước phức tạp, ruộng bậc thang ở miền núi Việt Nam, trong đó có Sơn Tây Thượng, gần như hoàn toàn được tạo dựng bằng phương thức thủ công. Từng bờ ruộng, từng thửa đất là kết tinh của mồ hôi, công sức và kinh nghiệm được tích lũy, truyền dạy qua nhiều thế hệ.
Theo ông Khuyến, những thửa ruộng uốn lượn, trải dài theo sườn núi không chỉ đem lại những mùa vàng no ấm mà còn là những tác phẩm nghệ thuật của thiên nhiên và con người. Ruộng bậc thang thể hiện tri thức bản địa, cách ứng xử hài hòa với tự nhiên, là sản phẩm trí tuệ chứng minh năng lực chinh phục núi rừng nhưng vẫn giữ được sự cân bằng sinh thái.
Từ phương thức canh tác này, tập quán sản xuất dần thay đổi: lúa nương gieo khô phụ thuộc vào mưa rừng lùi dần vào quá khứ, nạn phá rừng để canh tác cũng từng bước được hạn chế. Qua thời gian, ruộng bậc thang trở thành tài sản vô giá, nơi lưu giữ và truyền tải linh hồn văn hóa của cộng đồng.
