Du lịch làng nghề: Bài học 'vàng' từ Bát Tràng, Đông Hồ cho nông thôn TP.HCM

Việc Bát Tràng và Vạn Phúc gia nhập Mạng lưới các thành phố thủ công sáng tạo thế giới không chỉ là niềm tự hào quốc gia mà còn là minh chứng cho thấy làng nghề truyền thống hoàn toàn có thể trở thành động lực kinh tế hiện đại. Từ kinh nghiệm thực tiễn của các tỉnh bạn, TP.HCM có thể rút ra những bài học quý giá về chính sách "kinh tế trải nghiệm" và "du lịch xanh" để vực dậy các làng nghề nông thôn đang ngủ quên.

Chuyển từ "bán sản phẩm" sang "bán trải nghiệm"

Kinh nghiệm từ làng tranh Đông Hồ (Bắc Ninh) và làng gốm Bát Tràng (Hà Nội) cho thấy sự chuyển dịch mạnh mẽ trong tư duy phát triển. Thay vì chỉ tập trung sản xuất và bán sản phẩm vật lý, các địa phương này đã chuyển sang kinh doanh "câu chuyện" và "trải nghiệm". Tại Đông Hồ, du khách không chỉ đến mua tranh mà còn được tự tay cầm bản khắc, in màu trong không gian đậm chất văn hóa. Tại Bát Tràng, dịch vụ tự tay vuốt gốm thu hút hàng nghìn lượt khách mỗi ngày.

Tương tự, làng nghề đan cói tại Kim Sơn (Ninh Bình) đã biến quy trình sản xuất thủ công tỉ mỉ thành một sản phẩm du lịch hấp dẫn. Du khách được trực tiếp cảm nhận sự mềm mại của sợi cói, hiểu được nỗi vất vả của nghệ nhân, từ đó giá trị của chiếc chiếu hay túi xách được nâng lên gấp bội. Đây là bài học lớn cho các làng nghề tại TP.HCM như bánh tráng Phú Hòa Đông hay đan lát Thái Mỹ: giá trị không nằm ở sản phẩm cuối cùng mà nằm ở sự tham gia của du khách vào quy trình kiến tạo nên nó.

Chính sách "Cộng đồng làm trung tâm" và Du lịch xanh

Theo ông Phạm Hải Quỳnh, Viện trưởng Viện Phát triển du lịch châu Á (ATI), chìa khóa để du lịch làng nghề bền vững là phải lấy cộng đồng làm trung tâm. Chính sách phát triển không nên chỉ hướng vào doanh nghiệp lớn mà phải đảm bảo người dân địa phương là chủ thể quản lý và hưởng lợi. Khi người dân thấy được lợi ích từ việc bảo tồn văn hóa, họ sẽ tự nguyện gìn giữ bản sắc, tránh nguy cơ thương mại hóa quá mức làm mất đi hồn cốt làng nghề.

Bên cạnh đó, xu hướng "du lịch xanh" cũng đang được các làng nghề miền Trung và miền Nam áp dụng hiệu quả. Làng nón lá Huế gắn liền với lễ hội áo dài, hay các làng nghề cây cảnh ở Bến Tre phát triển dựa trên nền tảng sinh thái miệt vườn. PGS.TS Phạm Trung Lương nhấn mạnh rằng chiến lược phát triển phải đảm bảo sự hài hòa giữa kinh tế và môi trường. Các sản phẩm thủ công cần hướng tới nguyên liệu thân thiện, quy trình sản xuất sạch để thu hút dòng khách quốc tế khó tính.

Bài học và định hướng cho TP.HCM

Nhìn từ sự khởi sắc của 5.400 làng nghề trên cả nước, TP.HCM cần có những giải pháp chính sách đột phá hơn cho khu vực nông thôn ngoại thành. Trước hết, thành phố cần hỗ trợ đầu tư hạ tầng kết nối và các không gian trải nghiệm tại làng nghề, thay vì chỉ hỗ trợ vốn sản xuất đơn thuần. Việc xây dựng các trung tâm bảo tồn kết hợp trải nghiệm như cách Bắc Ninh làm với tranh Đông Hồ là mô hình đáng tham khảo cho các làng nghề di sản như làng bánh tráng Phú Hoà Đông, Làng nhang Lê Minh Xuân hay nghề sơn mài Tương Bình Hiệp.

Thứ hai, chính sách đào tạo nhân lực cần tập trung vào thế hệ trẻ. Giới trẻ với sự sáng tạo và am hiểu công nghệ sẽ là cầu nối đưa sản phẩm làng nghề lên không gian số và tiếp cận thị trường quốc tế. Việc kết hợp giữa truyền thống và công nghệ hiện đại, cùng với công tác quảng bá bài bản sẽ giúp các làng nghề TP.HCM không chỉ là nơi sản xuất mà còn là điểm đến văn hóa hấp dẫn.

Sự gia nhập của Bát Tràng, Vạn Phúc vào mạng lưới sáng tạo thế giới là tín hiệu cho thấy thời điểm vàng của du lịch làng nghề đã đến. TP.HCM, với lợi thế là trung tâm du lịch lớn nhất nước, hoàn toàn có thể tạo ra những "Bát Tràng, Vạn Phúc" của riêng mình nếu áp dụng đúng các giải pháp đồng bộ về trải nghiệm, cộng đồng và phát triển bền vững.