“BÀI HỌC WAL-MART” TRONG QUI CHUẨN ĐẠO ĐỨC KINH DOANH

Nổ ra vụ hối lộ của Tập đoàn bán lẻ đa quốc Wal-Mart đã dẫn đến việc xiết chặt hơn các luật lệ trong kỹ nghệ bán lẻ. Luật Foreign Corrupt Practices Act (FCPA) ra đời tại Mỹ vào năm 1977 theo sau “xì căng đan” nghe lén Watergate, nhằm ngăn chặn các công ty Mỹ dùng “chiêu thức” hối lộ cho các quan chức nước ngoài để tìm lợi thế ký hợp đồng. Nhưng hơn 20 năm sau, luật rất ít khi được bàn đến hay áp dụng!

Vận dụng lại bộ luật đã bị bỏ quên nhiều năm

“FCPA cho Chính phủ Mỹ móng vuốt, nhưng Chính phủ lại không bao giờ dùng đến nó” – một nhà quan sát nói. “Thường chỉ có 3 đến 4 vụ mỗi năm liên quan đến FCPA. Vì vậy, Luật gần như không phát huy được tác dụng của nó như công cụ giám sát sự minh bạch và công bằng trong hoạt động kinh doanh. Các công ty cũng chỉ xem nó là ‘cái miệng không răng’ và không quan tâm đến việc tuân thủ nó - Richard L. Cassin, chuyên viên về FCPA và là chủ của một trong nhiều trang blog về FCPA nói – Cần biết rằng tất cả các chi trả bất hợp pháp của Wal-Mart đều được làm trước khi luật FCPA được tăng cường. Nếu Wal-Mart bị kết tội thì đây là phiên toà xử một hành vi cũ”.

Các doanh nghiệp Mỹ thường than phiền là luật FCPA nếu được vận dụng triệt để sẽ chỉ làm lợi cho các đối thủ nước ngoài. Hôm nay, sau một vài “xì căng đan” cộm cán vi phạm FCPA với số tiền phạt khổng lồ, các công ty Mỹ hoạt động tại nước ngoài bắt đầu lo lắng hơn về khoản chi phí kiện tụng phát sinh và số tiền phạt lớn từ Chính phủ Liên bang đối với những ai phạm luật. Wal-Mart, một trong những công ty lớn nhất thế giới, đang bị truy tội cũ: dùng tiền ngăn chặn cuộc điều tra của Chính phủ Mexico về việc công ty này hối lộ cho một số quan chức nước này vào năm 2005. Giá cổ phiếu của Wal-Mart đã giảm mạnh, buộc nó phải thành lập một đơn vị chuyên trách FCPA để ngăn không cho xảy ra những trường hợp tương tự.

Sau khi tờ The New York Times tung “quả bom Wal-Mart”, dự báo là sẽ còn nhiều trường hợp tương tự bị đưa ra ánh sáng. Ảnh hưởng dây chuyền là rất lớn. “Trước mắt, Wal-Mart đã mất hàng tỉ USD giá trị trên thị trường

chứng khoán” - Paul Pelletier, cựu công tố của Bộ Tư pháp phụ trách các vụ điều tra liên quan đến luật FCPA nói. Luật cấm hối lộ nhưng cũng có các ngoại lệ như “cho phép chi trả nhỏ không dẫn đến việc làm mất đi sự công bằng trong cạnh tranh”. Việc sụp đổ của công ty năng lượng Enron cách nay 10 năm đã dẫn đến việc ban hành thêm một số luật khắt khe hơn về tài chính, kể cả đòi hỏi các công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán phải minh bạch hơn về sổ sách đối với các nguồn tiền lưu chuyển tại nước ngoài. Một mối quan tâm khác đối với các công ty là cách nay vài năm, phòng công tố của Bộ Tư pháp do Mark F. Mendelsohn cầm đầu (ông đã rời bộ từ 2010) đã phát triển bản hướng dẫn mới, trong đó mở rộng phạm vi chế tài của luật, tức là tăng số hành vi hối lộ bị xem là vi phạm luật. Đồng thời, số tiền phạt cũng nhiều hơn khi công tố đòi công ty vi phạm phải nhả ra nhiều lợi nhuận thu được từ hành vi hối lộ bất hợp pháp, cho dù vụ việc được giải quyết ngoài toà án thông qua cái gọi là “sự dàn xếp không cần đến công tố”. Kết quả, số vụ “hối lộ để kiếm lợi thế kinh doanh” được đưa ra ánh sáng từ 2 vụ trong năm 2004 tăng lên 48 vụ trong năm 2010. Số tiền phạt của Bộ Tư pháp và Uỷ ban Chứng khoán và Ngoại hối (SEC) cũng tăng mạnh, mà đạt kỷ lục là khoản tiền phạt 800 triệu USD đối với công ty Siemens vào năm 2008. Hiện đang có ít nhất 100 cuộc điều tra được tiến hành chiếu theo luật FCPA.

Richard L. Cassin

Tranh cãi về phạm vi áp dụng của FCPA

Bộ Tư pháp Mỹ có phòng chống gian lận chuyên thực thi luật FCPA. Pelletier, từng là phó phòng cho biết hiện có 15 người chuyên trách vấn đề này, tăng nhiều so với 2 người của năm 2004. Cả Ủy ban Chứng khoán Mỹ (SEC) và FBI đều có các bộ phận riêng biệt để thực thi luật. Cuối năm ngoái, những vi phạm cũ của Wal-Mart mới được trình lên Bộ Tư pháp sau khi xuất hiện một bài viết trên tờ New York Times (NYT). NYT đã thuê các công ty bên ngoài tiến hành một cuộc điều tra bài bản và chuyển các phát hiện lên Chính phủ. NYT nhắc lại là cách nay 6 năm nó đã nêu lên vấn đề này một lần nhưng không ai quan tâm. Dù FCPA có giới hạn “bất hồi tố” là 5 năm (quá 5 năm không truy nữa), nhưng bên công tố cho biết có thể mở vụ án nếu phát hiện Wal-Mart tiếp tục vi phạm trong 5 năm trở lại đây. Wal-Mart cho biết vào mùa xuân 2011, công ty đã tăng cường sự kiểm soát đối với nhân viên để họ không vi phạm luật. Mike Koehler, giáo sư luật doanh nghiệp tại Đại học Butler University và là chủ một blog chuyên tập trung vào FCPA, phê phán việc giải thích luật của Bộ Tư pháp là “đi quá xa”. Nhưng do các công ty chỉ muốn giải quyết vụ việc bên ngoài toà án (nếu có án lệnh sẽ thiệt hại rất lớn cho uy tín và kinh doanh), nên gần như không có một án lệnh nào được ban hành để người ta “thẩm định” tính đúng sai trong cách giải thích luật của phía công tố.

Xuất khẩu bản qui chuẩn đạo đức kinh doanh Mỹ

Wal-Mart có thể trở thành công ty đầu tiên phải nhận một án lệnh trong khuôn khổ luật FCPA, thay vì giải quyết ngoài Toà án, nhiều nhà quan sát không nghĩ là số tiền bị phạt sẽ lớn hơn các vụ hối lộ hợp đồng khai thác dầu khí. Tiền phạt thường tính trên mức độ hối lộ (vụ Wal-Mart là 24 triệu USD) và số lợi nhuận thu được nhờ hối lộ. Trong trường hợp này sẽ xuất hiện câu hỏi Wal-Mart hối lộ để giúp mở nhanh cửa hàng, hay nếu không có hối lộ thì sẽ không bao giờ mở được cửa hàng?

Không chỉ vụ Wal-Mart mà công tố liên bang Mỹ đang điều tra về tiêu chuẩn sử dụng lao động lỏng lẻo của hãng Apple tại TQ. Hai vụ này cho thấy chính phủ Mỹ muốn các công ty ra làm việc tại nước ngoài tuân thủ các qui chuẩn đạo đức hơn nữa, ngay cả trong tình hình làm ăn khó khăn hiện nay.

Nói rõ hơn, người Mỹ làm ăn tại nước ngoài cũng là đại diện cho văn hoá kinh doanh Mỹ nên không được xâm phạm, dù hoạt động tại một nước độc tài hay tham nhũng lan tràn. Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Leon Panetta khẳng định “các chuẩn mực đạo đức Mỹ không thể bị vi phạm dưới bất cứ lý do gì. Nó phải làm gương cho người khác noi theo”. Siemens bị phạt nặng cũng vì vi phạm qui chuẩn đạo đức Mỹ, mà ở đây là vi phạm luật đạo đức kinh doanh FCPA. Nước Mỹ có tham vọng trong sạch hoá và minh bạch hoá trong hoạt động kinh doanh toàn cầu nhưng giấc mơ này có vẻ không tưởng.

Vì đến nay mới chỉ có vài nước như Anh là có một luật tương tự FCPA. Phòng Thương mại Mỹ đang cố thuyết phục Quốc hội Mỹ thay thế luật FCPA bằng luật khác. Họ lý lẽ là luật này đang gây khó khăn cho các công ty Mỹ làm ăn tại nước ngoài do phạm vi áp dụng ngày càng rộng. Tuy nhiên, cố gắng của họ bị nhiều người chống đối mà đi tiên phong là Ngoại trưởng Hillary Rodham Clinton. “Chúng tôi không cần hạ các qui chuẩn đạo đức kinh doanh cho thấp bằng qui chuẩn của các nước khác, mà phải vận động hay áp lực để các nước khác nâng qui chuẩn của họ. Cho dù là điều này là rất khó khăn” – bà nói. Tuy nhiên, toàn cầu hoá thương mại không có nghĩa là toàn cầu hoá qui chuẩn đạo đức kinh doanh vì nó phải ngang tầm với văn hoá, tập quán và khả năng tiếp thu của mỗi dân tộc. Nói vậy để thấy cuộc chiến nhằm mang lại sự minh bạch và công bằng trong kinh doanh toàn cầu là không hề đơn giản.

X.L

(Theo The Economist và Financial Times 5.2012)