THỰC PHẨM CHỨC NĂNG – LỢI & HẠI?

Được ra đời tại Nhật Bản vào thập niên 1980, ngày nay Thực phẩm chức năng (TPCN) đã trở thành một trào lưu thời thượng trong chăm sóc sức khoẻ và phòng ngừa bênh tật. Ở Việt Nam sự xuất hiện của TPCN tuy chỉ mới vài chục năm trong sự đón nhận dè dặt của dân chúng, nhưng nó cũng đã lan dần như một làn sóng ngầm rộng khắp và dữ dội. Có thể nói kiểu bán hàng đa cấp mù mờ xa lạ đã đến Việt Nam theo chân TPCN, trong ánh mắt nghi ngờ của toàn xã hội, nhưng nó vẫn tồn tại và lớn lên theo cách riêng của nó. Tâm lý đám đông của người Việt cũng làm cho Việt Nam trở thành “miền đất hứa” cho kiểu bán hàng đa cấp

Những vấn nạn về xã hội và môi trường, những ám ảnh về vệ sinh an toàn thực phẩm và những nỗi lo về sức khoẻ bệnh tật, khiến cho TPCN trở thành niềm hy vọng, là cứu cánh cho mỗi người và mỗi gia đình. Đến bây giờ thì không mấy ai lại không biết đến TPCN và không ít gia đình đã và đang có trong nhà mình một trong những nhãn hàng thời sự ấy. Tuy vậy, hiểu và hiểu đúng về TPCN không phải là điều dễ dàng cho tất cả mọi người. Chúng ta cần phải tìm hiểu để có thái độ hành xử đúng đắn với TPCN, không bài xích và cũng không mê muội.

Thực phẩm chức năng là gì?

Nói một cách dễ hiểu nhất, TPCN là những thực phẩm mà trong quá trình chế biến được bổ sung thêm những chất có lợi cho chức năng hoạt động của cơ thể. Có thể hiểu đầy đủ hơn như định nghĩa của Bộ Y tế: TPCN là thực phẩm dùng để hỗ trợ chức năng những cơ quan bộ phận trong cơ thể người, có tác dụng dinh dưỡng, tạo cho cơ thể tình trạng thoải mái, tăng sức đề kháng, giảm bớt nguy cơ gây bệnh. (Thông tư số 08/TT-BYT ngày 23/8/2004).

Tuỳ theo chất bổ sung và mục đích sử dụng, người ta đặt cho sản phẩm những tên gọi khác nhau như Thực phẩm bổ sung vi chất, Thực phẩm bổ sung dinh dưỡng, Thực phẩm tăng cường sức khoẻ, Thực phẩm bổ sung, Thực phẩm tăng cường y học v.v.

Ở nước ngoài, trước đây cũng có nơi dùng thuật ngữ Functional Food để chỉ TPCN, nhưng ngày nay thuật ngữ dùng phổ biến trong các tài liệu tiếng Anh là Supplements (chất bổ sung) và gọi các nhà sản xuất là những Supplement Company.

Như vậy, thực chất TPCN là những thực phẩm tự nhiên được chế biến thành những sản phẩm dạng bột, nước hay viên có bổ sung một số chất như vitamin, vi chất, các a-xít béo có lợi v.v... và được sử dụng cho tất cả mọi người không kể khoẻ mạnh hay bệnh tật, nhằm bổ sung cho chế độ ăn hàng ngày trở nên hợp lý và tăng cường các chất có lợi mà cơ thể không tự tổng hợp được, hay tổng hợp được nhưng còn thiếu.

Thực ra bản thân thực phẩm thiên nhiên đã cung cấp đầy đủ các chất dinh dưỡng và những chất có lợi cho chức năng cơ thể, phòng ngừa bênh tật, thậm chí có khả năng chữa bệnh. Đây là những kiến thức mà từ xa xưa loài người đã biết. Nhất là ở Phương Đông, việc sử dụng thực phẩm và cây cỏ để phòng và chữa bệnh đã là truyền thống ngàn đời như thuốc Nam và thuốc Bắc. Các thực phẩm là các loại thịt cá và dầu cá hồi, cá ngừ, cá mòi… chứa nhiều a-xít béo có lợi cho sức khoẻ, phòng ngừa các bệnh tim mạch. Ăn tỏi có tác dụng kháng khuẩn phòng và chữa các bệnh nhiễm trùng, nhiễm siêu vi. Ăn cà chua bổ duỡng cho mắt và ngăn ngừa ung thư tuyến tiền liệt. Rau xanh cung cấp nhiều loại vitamin và khoáng chất. Ăn nhiều các chất xơ có lợi cho tiêu hoá và ngăn ngừa ung thư đại tràng. Sữa chua cung cấp các men tiêu hoá, có lợi cho đường ruột, v.v…Tuy nhiên, do nhiều lý do như tập tục thói quen, do khẩu vị, do môi trường sống, do khả năng kinh tế, con người không biết hoặc không có điều kiện để ăn uống một cách đầy đủ và cân đối nguồn thực phẩm thiên nhiên. Thói quen ăn uống bất hợp lý, thói quen sinh hoạt không điều độ và lối sống không lành mạnh khoa học là nguyên nhân làm cho sức khoẻ suy yếu, bệnh tật có cơ hội phát sinh.Vì vậy, rất cần thiết bổ sung các chất còn thiếu vào cơ thể để chế độ dinh dưỡng trở nên đầy đủ và cân bằng. Bản thân các dạng thực phẩm qua chế biến cũng giúp cơ thể hấp thu dễ dàng, trọn vẹn và an toàn hơn ở dạng tự nhiên. Đó chính là vai trò của TPCN với cơ thể.

Lợi & hại khi sử dụng Thực phẩm chức năng?

Lợi: Bổ sung nhanh chóng các chất dinh dưỡng và các chất có tác dụng “chức năng”, mà cơ thể không được cung cấp đầy đủ trong chế độ ăn uống hàng ngày. Có thể tạm thời thay thế bữa ăn khi không có điều kiện ăn uống bình thường (như khi ở môi trường thiếu thốn thực phẩm hoặc không thể ăn được vì lý do bênh tật). Dùng tiện lợi vì các chế phẩm đều ở dạng tinh chế ở những dạng dễ sử dụng và bảo quản. Có nhiều sản phẩm để chọ lựa phù hợp với tình trạng cơ thể từng người. Mua và dùng dễ dàng không cần phải Thầy thuốc khám bệnh kê toa. Khi sử dụng TPCN, người sử dụng sẽ có ý thức chăm lo cho sức khoẻ, có ý thức thay đổi thói quen để có chế độ ăn uống hợp lý và lối sống lành mạnh có lợi cho sức khoẻ. Nguồn cung cấp TPCN dồi dào thường xuyên. Mạng lưới cung cấp rộng khắp và nhanh chóng. Người dùng được khuyến khích dùng nhiều theo kiểu bán hàng đa cấp (mua càng nhiều càng rẻ và còn được hưởng tiền chiết khấu nếu giới thiệu thêm đựợc khách hàng). Người dùng vừa thu lợi cho sức khoẻ vừa có thể kiếm tiền thậm chí làm giàu nếu say mê chịu khó và giỏi “tiếp thị gia đình” (vì bao giờ mạng lưới cũng bắt đầu từ trong gia đình và những người thân thuộc).

Hại: Các cơ quan quản lý về y tế và sức khoẻ trên thế giới cũng như Việt Nam đã có những qui đinh về việc quản lý chất lượng TPCN và ngăn cấm những quảng cáo quá mức, sai sự thật, nhưng các sản phẩm TPCN quá nhiều với những lời ca ngợi có cánh, kiểu giới thiệt lập lờ khiến người tiêu dùng khó có thể có sự chọ lựa đúng đắn cho mình. Ngay với Omega-3 là sản phẩm được công nhận là cần thiết cho phát triển của não, ngăn ngừa các rối loạn mỡ máu và các bệnh tim mạch nhưng nhà sản xuất vẫn bị Cơ quan Quản lý Thuốc và Thực phẩm Hoa Kỳ bắt ngừng ngay quảng cáo vì có dùng chữ “phát triển trí não”.

Cách cung cấp kiểu bán hàng đa cấp theo lối “rỉ tai” dễ mang đến những thông tin thiếu chính xác và ngộ nhận. Nhất là với những “tiếp thị viên” không có kiến thức y học, thậm chí thiếu kiến thức văn hoá thông thường, thì sự truyền đạt giới thiệu chắc chắn sẽ thiên lệch và sai sót. Lại nếu tiếp thị theo kiểu “nói lấy được” nhằm lôi kéo người mua bằng mọi giá để kiếm lợi, thì cầm chắc nguy cơ “sống chết mặc bay, tiền thầy bỏ túi”. Những hiểu biết không đúng đắn có thể khiến người dùng TPCN bỏ quên bữa ăn thông thường, lấy TPCN thay thế cho nguồn dinh dưỡng từ những thực phẩm tự nhiên. Nghĩa là dẫn từ chế độ ăn chưa hợp lý một cách vô tình đến chế độ ăn mất cân đối một cách chủ ý.

Sự nguy hại còn lớn hơn nếu người tiêu dùng lấy TPCN thay thế thuốc chữa bệnh. Sự ngộ nhận này có nguyên nhân từ những quảng cáo thổi phồng quá mức và những chế phẩm TPCN được sản xuất và đóng gói tương tự như các dược phẩm. Mặc dù bộ y tế đã cấm kê toa TPCN và cấm quảng cáo sử dụng TPCN thay thuốc điều trị, nhưng việc loại trừ hết những sai sót này là hết sức khó khăn. Mặt khác nếu hiểu TPCN là vô hại rồi dùng quá nhiều, dùng kéo dài liên tục nhiều tháng nhiều năm thì ngoài việc tốn kém tiền bạc còn mang lại nhiều tác hại không nhỏ. Tác hại trước hết là làm rối loạn quá trình đồng hoá trao đổi chất trong cơ thể do liên tục phải tiếp nhận dư thừa nhiều loại chất bổ và chất dinh dưỡng. Năng lượng dư thừa được kết hợp với các chất dư thừa khác để dự trũ trong cơ thể làm mỡ máu tăng cao và mô mỡ dự trũ cũng phì đại; dường huyết tăng và các sản phẩm o xy hoá cũng tăng theo, gây tác hại đến nhiều cơ quan bộ phận, đẩy nhanh quá trình lão hoá của cơ thể. Tuy không được coi là thuốc nhưng TPCN cũng có khả nảng gây các phản ứng dị ứng cho người dùng từ nhẹ đến nặng, thậm chí gây sốc phản vệ nguy hiểm đến tính mạng.

Quá mê tín TPCN mà coi nhẹ việc thay đổi thói quen ăn uống, cải thiện điều kiện sống và lối sống thì không những không ngăn ngừa được nguy cơ bệnh tật, mà cũng không thể duy được tình trạng sức khoẻ cần thiết cho một cuộc sống bình thường. Như vậy TPCN dù tốt đến đâu cũng chỉ là một trong những nguồn bổ sung các chất cần thiết cho cơ thể. Nó không thể thay thế được những nguồn dinh dưỡng tự nhiên. Muốn khoẻ mạnh phải có những giải pháp đồng bộ và toàn diện. Phải duy trì một chế độ ăn uống hợp lý, xây dựng một lối sống lành mạnh khoa học để đạt tới một thể chất luôn luôn sung mãn và một trạng thái tinh thần luôn thanh thản và lạc quan. Luôn luôn phải như vậy để chủ động bảo vệ sức khoẻ bản thân và không bị tốn tiền vô ích vì thiếu hiểu biết!

Bác sĩ Cao Ngọc Bích

Phó Chủ tich Hội Phẫu thuật thẩm mỹ TP.Hồ Chí Minh

Trưởng Khoa Phẫu thuật thẩm mỹ Bênh viện An Sinh

Giám đốc Viện Phẫu thuật Thẩm mỹ Nhật Phương