Di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia đặc biệt Quần thể tháp Chămpa mang tên Bánh Ít hơn 1.000 năm tuổi là điểm đến không thể bỏ qua khi du khách trong nước và quốc tế về thăm “miền đất Võ, trời Văn”, tỉnh Gia Lai.
Tọa lạc sừng sững trên đỉnh đồi cao ở xã Phước Hiệp, huyện Tuy Phước (nay là xã Tuy Phước Bắc), tỉnh Gia Lai, từ lâu cụm tháp Chăm Bánh Ít hơn 1.000 năm tuổi nổi tiếng của nền văn hóa Chămpa rực rỡ.
Trên hành trình Bắc-Nam, từ xa du khách đã có thể chiêm ngưỡng cụm tháp Chămpa cổ kính, uy nghi nổi bật giữa đất trời, gợi cảm giác huyền bí và linh thiêng.
Tháp Bánh Ít được xếp hạng Di tích cấp quốc gia năm khá sớm, từ 1982. Ngày nay, tháp Bánh Ít đã được công nhận là Di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia đặc biệt. Đây là điểm đến không thể bỏ qua khi về "miền đất võ, trời Văn" – nơi du khách có thể vừa tìm hiểu dấu ấn văn hóa Chămpa, vừa cảm nhận sự giao hòa giữa lịch sử, thiên nhiên và con người.
Quần thể tháp Chăm còn được đưa vào tập sách “1.001 công trình kiến trúc phải đến trong cuộc đời” của một nhóm tác giả người Anh, do cây bút chuyên viết về kiến trúc Mark Irving làm chủ biên.
Cụm tháp gồm bốn công trình chính: Tháp cổng, tháp chính, tháp phụ và tháp bia, được xây dựng vào cuối thế kỷ XI – đầu thế kỷ XII.
Tháp chính cao gần 20 m, mang đậm phong cách Bình Định với thân tháp vuông vức, vươn cao, các góc cạnh trang trí phù điêu hình lá, hoa văn cách điệu mang dấu ấn tôn giáo và nghệ thuật Chămpa. Những viên gạch nung xếp chồng lên nhau không dùng chất kết dính nhưng vẫn bền vững suốt gần một thiên niên kỷ, minh chứng cho kỹ thuật xây dựng tài tình của người xưa.
Đặc biệt, khi nắng chiều buông xuống, cả quần thể tháp Bánh Ít như khoác lên mình chiếc áo huyền ảo. Màu gạch đỏ sẫm hòa quyện cùng ánh vàng rực rỡ, nổi bật trên nền xanh thẳm của ruộng đồng và làng quê Tuy Phước, tạo nên một bức tranh thiên nhiên – kiến trúc tuyệt đẹp.
Không chỉ có giá trị nghệ thuật và lịch sử, tháp Bánh Ít còn gắn với nhiều truyền thuyết dân gian. Người dân gọi nơi đây là “tháp Bánh Ít” bởi dáng tháp khi nhìn từ xa gợi nhớ đến chiếc bánh ít lá gai – món ăn đặc sản nổi tiếng của Bình Định. Tên gọi mộc mạc ấy càng khiến di tích thêm gần gũi trong đời sống cộng đồng.
Theo các chuyên gia, về mặt kiến trúc, tháp Bánh Ít mở ra một phong cách mới của kiến trúc Chăm ở Bình Định. Các chuyên gia nhận định đền tháp này hội tụ nhiều nét kiến trúc khác nhau là một trong những công trình đền tháp lớn nhất còn lại của Vương triều Chămpa ở Bình Định.
Những nét thanh tú của đường nét, hoa là trên các diềm mái, những cảnh ca múa trên các mặt vòm các cửa tạo vẻ sinh động cho cả khối kiến trúc. Kiến trúc tháp Bánh Ít thuộc phong cách chuyển tiếp từ Mỹ Sơn A1 sang phong cách Bình Định.
