Phường Sài Gòn - Giao thoa giữa di sản và tương lai

Khu vực trung tâm lịch sử, văn hóa và kinh tế của Quận 1 sắp có một diện mạo mới trên bản đồ hành chính với sự ra đời của phường Sài Gòn. Đây là kết quả của việc sáp nhập các phường hiện tại, nhằm tôn vinh quá khứ và khẳng định vị thế "trái tim" của TP.HCM.

UBND Quận 1, TP.HCM, vừa công bố phương án sắp xếp, sáp nhập 10 phường hiện tại thành 4 phường mới, gồm Tân Định, Sài Gòn, Bến Thành và Cầu Ông Lãnh. Đáng chú ý, phường Sài Gòn được đề xuất đặt tên dựa trên cơ sở lịch sử, văn hóa và vị trí trung tâm của khu vực, nhằm gìn giữ ký ức đô thị và khẳng định bản sắc độc đáo của TP.HCM.

Phường Sài Gòn: Trung tâm lịch sử và văn hóa

Phường Sài Gòn mới được xác lập với ranh giới bao gồm khu phố 1 của phường Nguyễn Thái Bình, một phần phường Đa Kao (khu phố 5, 6, 8, phần còn lại của khu phố 4 và khu phố 10) và toàn bộ diện tích phường Bến Nghé. Phường có tổng diện tích 3,038 km², dân số hiện tại là 47.022 người, với dự kiến tăng trưởng dân số đáng kể trong tương lai nhờ các dự án phát triển đô thị.

Phường Sài Gòn được giới hạn bởi các tuyến đường trọng điểm như Hoàng Sa, Nguyễn Đình Chiểu, Hai Bà Trưng, Nguyễn Thị Minh Khai, Nam Kỳ Khởi Nghĩa, Võ Văn Kiệt, Tôn Đức Thắng và rạch Nhiêu Lộc - Thị Nghè. Khu vực này sở hữu hơn ¾ chu vi giáp kênh, sông, bao gồm rạch Thị Nghè ở phía Bắc, rạch Tàu Hũ ở phía Nam và sông Sài Gòn ở phía Đông.

Đặc biệt, phường có các tuyến đường thương mại sầm uất như Nguyễn Huệ, Đồng Khởi, Lê Lợi, Hai Bà Trưng, Hàm Nghi, cùng phố đi bộ Nguyễn Huệ – một không gian công cộng sôi động, thu hút đông đảo người dân và du khách.

Cơ sở lịch sử và văn hóa của tên gọi “Sài Gòn”

Tên gọi “Sài Gòn” mang ý nghĩa lịch sử sâu sắc, bắt nguồn từ cách gọi của người Khmer “prey nokor” (rừng cây gòn), dần biến âm thành “Sài Gòn” qua thời gian. Tên gọi này được chính thức hóa từ thời chúa Nguyễn Ánh khi xây dựng thành Gia Định. Trong hơn 300 năm lịch sử quản lý hành chính, vùng đất này từng được gọi bằng nhiều tên như Sài Gòn, Chợ Lớn, Gia Định, Bến Nghé, nhưng “Sài Gòn” luôn là cái tên phổ biến nhất, gắn bó sâu đậm trong đời sống văn hóa và tâm thức cộng đồng.

Trước khi mang tên TP.HCM vào năm 1976, “Sài Gòn” đã trở thành biểu tượng văn hóa - lịch sử, xuất hiện rộng rãi trong văn học, nghệ thuật và đời sống thường nhật. Tên gọi này không chỉ quen thuộc với người dân Việt Nam mà còn có sức lan tỏa mạnh mẽ trên trường quốc tế, trở thành biểu tượng của một đô thị trẻ trung, năng động nhưng giàu di sản.

Quận 1 đề xuất đặt tên phường Sài Gòn dựa trên ba cơ sở chính. Trước hết, tên gọi này phù hợp với vị trí trung tâm và bản sắc đô thị. Phường Sài Gòn nằm ở trung tâm lịch sử, chính trị, kinh tế và văn hóa của Quận 1, nơi hội tụ nhiều công trình và di tích biểu tượng như Trụ sở UBND TP.HCM, Trụ sở UBND Quận 1, Nhà hát TP.HCM, Bảo tàng TP.HCM, Bảo tàng Lịch sử TP.HCM, Trụ sở Cục Hải Quan TP.HCM, nơi Chủ tịch Tôn Đức Thắng từng làm việc tại Ba Son, Tòa Đại sứ quán Mỹ cũ (nay là Tòa Lãnh sự Mỹ), Khách sạn Continental, Đền thờ Hùng Vương, Bệnh viện Nhi đồng 2, các trường học như Võ Trường Toản, Trần Đại Nghĩa, Trưng Vương, và Quán Nhan Hương.

Khu vực này còn có Bến Bạch Đằng và sông Sài Gòn, trục cảnh quan lịch sử gắn liền với sự hình thành và phát triển của đô thị Sài Gòn - Gia Định. Trước đây, Cảng và Xưởng Ba Son tại đây không chỉ là trung tâm đóng tàu mà còn là địa điểm gắn với hoạt động cách mạng của Chủ tịch Hồ Chí Minh và phong trào công nhân Sài Gòn – Chợ Lớn đầu thế kỷ 20.

Phường Sài Gòn cũng là trung tâm kinh tế với nhiều cơ quan trọng yếu, tổng lãnh sự quán các nước, Đài Truyền hình TP.HCM, các tòa nhà cao tầng, khách sạn và trung tâm thương mại lớn. Với 8 dự án trung tâm thương mại, chung cư và cao ốc văn phòng đang triển khai (dự kiến hoàn thành vào năm 2030), khu vực này dự kiến sẽ đón thêm 13.837 cư dân, nâng tổng dân số phường lên mức đáng kể.

Thứ hai, việc đặt tên phường Sài Gòn là cách để Quận 1 trân trọng lịch sử vùng đất, kết nối quá khứ với hiện tại, truyền thống với hiện đại. Tên gọi này góp phần gìn giữ bản sắc địa phương trong bối cảnh đô thị hóa nhanh chóng, đồng thời khơi dậy lòng tự hào và ý thức cội nguồn của người dân.

Thứ ba, “Sài Gòn” là tên gọi quen thuộc, dễ nhận diện trong cộng đồng cư dân và khách quốc tế. Việc sử dụng tên gọi này sẽ hỗ trợ hiệu quả trong quảng bá hình ảnh đô thị, phát triển du lịch, dịch vụ và kinh tế địa phương, đồng thời tạo sự thuận tiện trong quản lý hành chính.

Việc đặt tên phường Sài Gòn không chỉ là một quyết định hành chính mà còn mang ý nghĩa văn hóa sâu sắc. Đây là sự gắn kết giữa truyền thống và hiện đại, là cầu nối khơi dậy ký ức thân quen của bao thế hệ người dân TP.HCM. Tên gọi “Sài Gòn” khẳng định bản sắc độc đáo của một thành phố trẻ trung, năng động nhưng luôn trân trọng cội nguồn, đồng thời góp phần nâng cao vị thế của Quận 1 nói riêng và TP.HCM nói chung trên bản đồ văn hóa và du lịch quốc tế.

Phương án thành lập phường Sài Gòn hiện đang nhận được sự quan tâm lớn từ cộng đồng. Với ý nghĩa lịch sử, văn hóa và tiềm năng phát triển, phường Sài Gòn hứa hẹn sẽ trở thành biểu tượng mới của TP.HCM, nơi giao thoa giữa di sản và tương lai.