Việc sửa đổi, bổ sung Nghị quyết 98 đang mở ra không gian chính sách mới cho TP.HCM trong phát triển khoa học - công nghệ, khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo, với kỳ vọng tạo ra những đột phá nền tảng đến năm 2030.
Trao đổi với phóng viên Tạp chí Du lịch TP.HCM, TS. Nguyễn Thanh Quang, Giám đốc Trung tâm Khoa học và Công nghệ Liên ngành (Viện Nghiên cứu Giáo dục Phát triển bền vững) đã phân tích rõ những chuyển động lớn của hệ sinh thái đổi mới sáng tạo TP.HCM dưới khung cơ chế mới.
Chính phủ vừa trình Quốc hội dự thảo sửa đổi, bổ sung Nghị quyết 98. Theo ông, việc “nâng cấp” này có ý nghĩa như thế nào đối với hệ sinh thái khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo của TP.HCM?
Từ khi triển khai đến nay, Nghị quyết 98 đã mang lại nhiều kết quả tích cực, góp phần phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội của TP.HCM sau đại dịch.
Tuy nhiên, trong bối cảnh tình hình mới với nhiều vấn đề phát sinh trong quá trình thí điểm, thành phố cần tiếp tục được tháo gỡ các điểm nghẽn để cơ chế đặc thù này phát huy hiệu quả cao nhất.
Mục tiêu xuyên suốt của việc sửa đổi, bổ sung Nghị quyết 98 là hướng tới phát triển TP.HCM trở thành trung tâm kinh tế và đổi mới sáng tạo có sức cạnh tranh trong khu vực. Việc “nâng cấp” nghị quyết không chỉ dừng ở điều chỉnh kỹ thuật, mà mang ý nghĩa cốt lõi là hoàn thiện, mở rộng các cơ chế đặc thù mang tính đột phá, tiến tới hệ thống hóa thành những chính sách có tầm nhìn chiến lược dài hạn.
TS. Nguyễn Thanh Quang, Giám đốc Trung tâm Khoa học và Công nghệ Liên ngành (Viện Nghiên cứu Giáo dục Phát triển bền vững)
Một số cơ chế mới được đề xuất như hình thành Khu thương mại tự do (FTZ), mở rộng cơ chế Sandbox… sẽ có tác động rất mạnh mẽ đến hệ sinh thái khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo, đặc biệt trong lĩnh vực kinh tế số và thu hút đầu tư.
Cụ thể, việc sửa đổi, bổ sung NQ98 cho thấy các cơ chế thí điểm thời gian qua đã phát huy hiệu quả và có khả năng mở rộng, duy trì lâu dài. Qua đó mang lại nhiều tác động quan trọng:
Thứ nhất, tạo sự ổn định về thể chế, gia tăng niềm tin pháp lý, khuyến khích các quỹ đầu tư mạo hiểm và nhà đầu tư chiến lược mạnh dạn rót vốn vào startup, nhất là ở các lĩnh vực có rủi ro pháp lý cao như fintech, trí tuệ nhân tạo.
Thứ hai, mở rộng phạm vi áp dụng cơ chế Sandbox, cho phép thử nghiệm các mô hình kinh doanh và công nghệ đột phá trong nhiều lĩnh vực hơn như dữ liệu lớn, kinh tế tuần hoàn với quy trình linh hoạt hơn.
Thứ ba, thúc đẩy hợp tác công - tư, thông qua các cơ chế mới như FTZ, tạo môi trường vượt trội để thu hút các tập đoàn công nghệ lớn đặt trung tâm R&D, đồng thời nâng cao chất lượng công nghệ cho hệ sinh thái startup nội địa.
Việc “nâng cấp” Nghị quyết 98 được kỳ vọng tạo cú hích mới cho hệ sinh thái khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo của TP.HCM.
Thứ tư, hoàn thiện cơ chế sử dụng vốn ngân sách cho Quỹ đổi mới sáng tạo, cho phép đầu tư mạo hiểm từ vốn nhà nước với quyền tự chủ cao hơn, giúp tháo gỡ triệt để điểm nghẽn về tài chính cho startup giai đoạn sớm.
Thứ năm, tăng quyền chủ động cho TP.HCM trong quyết định mức thu nhập đặc thù cho đội ngũ chuyên gia khoa học, công nghệ tại các đơn vị công lập, qua đó hạn chế “chảy máu chất xám” và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cho hệ sinh thái đổi mới sáng tạo.
Tóm lại, việc “nâng cấp” Nghị quyết 98 không đơn thuần là sửa đổi một văn bản pháp lý, mà là sự khẳng định cam kết mạnh mẽ của Trung ương trong việc đưa TP.HCM trở thành trung tâm đổi mới sáng tạo và tài chính có sức cạnh tranh trong khu vực Đông Nam Á.
Thưa ông, đâu là những điểm nghẽn lớn nhất về thể chế đang cản trở hệ sinh thái startup TP.HCM mà Nghị quyết 98 (bản sửa đổi) có thể tháo gỡ?
Với những tác động tổng thể đã nêu, Nghị quyết 98 cùng dự thảo sửa đổi, bổ sung được xem là “chìa khóa” để TP.HCM tháo gỡ các rào cản pháp lý vốn kéo dài nhiều năm qua đối với hệ sinh thái khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo. Trong đó, có ba nhóm điểm nghẽn lớn nhất.
Thứ nhất là cơ chế thử nghiệm và khung pháp lý. Đây là rào cản then chốt đối với các ý tưởng đổi mới có mức độ rủi ro pháp lý cao. Việc thiếu không gian thử nghiệm khiến nhiều sáng kiến đột phá khó chuyển hóa thành sản phẩm thương mại một cách hợp pháp và an toàn. Nếu được tháo gỡ, cơ chế này sẽ giúp thu hút các công ty công nghệ quốc tế đến thử nghiệm các mô hình mới tại TP.HCM.
Từ chính sách đến thực tiễn, Nghị quyết 98 góp phần hình thành hệ sinh thái đổi mới sáng tạo gắn với đào tạo nguồn nhân lực trẻ tại TP.HCM.
Thứ hai là cơ chế tài chính và khả năng tiếp cận nguồn vốn. Startup, đặc biệt ở giai đoạn sớm, rất khó tiếp cận vốn mồi từ ngân sách do thủ tục phức tạp, thiếu sự linh hoạt. Bên cạnh đó, các quy định về mua sắm công và hỗ trợ hoạt động R&D cũng chưa thực sự tạo động lực cho doanh nghiệp đổi mới sáng tạo phát triển.
Thứ ba là nguồn nhân lực và thủ tục đầu tư hạ tầng cơ sở. Hiện nay, thành phố vẫn gặp khó trong việc thu hút và giữ chân nhân tài chất lượng cao, đồng thời các tổ chức nghiên cứu công lập còn vướng nhiều rào cản khi thương mại hóa tri thức. Điều này làm kéo dài thời gian đưa sản phẩm công nghệ từ phòng thí nghiệm ra thị trường, làm giảm sức cạnh tranh của hệ sinh thái.
Bảng phân tích tổng hợp điểm nghẽn và cơ chế tháo gỡ
Thưa ông, việc mở rộng cơ chế “sandbox” theo Nghị quyết 98 sẽ tạo ra những cơ hội cụ thể gì cho các startup trong lĩnh vực công nghệ, AI, fintech, logistics, du lịch thông minh?
Việc mở rộng cơ chế Sandbox là một trong những thay đổi mang tính đột phá chiến lược, nhằm hiện thực hóa mục tiêu phát triển TP.HCM trở thành trung tâm kinh tế và đổi mới sáng tạo có sức cạnh tranh khu vực.
Có thể hiểu ngắn gọn, Sandbox là “không gian thử nghiệm” về thể chế và pháp lý, cho phép doanh nghiệp - đặc biệt là startup - được thử nghiệm các sản phẩm, dịch vụ, mô hình kinh doanh mới trong một phạm vi, thời gian được kiểm soát, ngay cả khi mô hình đó chưa được quy định cụ thể hoặc còn vướng trong “vùng xám” pháp lý.
Trong bối cảnh hiện nay của TP.HCM, việc mở rộng cơ chế Sandbox sẽ tạo ra ba tác động chính.
Thứ nhất là phá vỡ rào cản thể chế. Nhiều ý tưởng công nghệ hiện vẫn đang nằm trong “vùng xám pháp lý”, chưa thể triển khai trên thực tế. Sandbox sẽ giúp chuyển các ý tưởng này thành sản phẩm hợp pháp, có điều kiện thương mại hóa.
Việc mở rộng cơ chế “sandbox” theo Nghị quyết 98 được kỳ vọng mở ra không gian thử nghiệm an toàn cho các startup công nghệ, AI, fintech, logistics và du lịch thông minh.
Thứ hai là giảm chi phí và rủi ro cho startup. Khi được thử nghiệm trong môi trường được Nhà nước cho phép và kiểm soát, doanh nghiệp sẽ không phải lo ngại nguy cơ bị xử phạt hay buộc dừng hoạt động trong giai đoạn đầu. Nhờ đó, startup có thể tập trung nguồn lực cho phát triển sản phẩm, rút ngắn đáng kể thời gian đưa sản phẩm ra thị trường (time-to-market).
Thứ ba là tăng khả năng thu hút vốn đầu tư mạo hiểm. Các quỹ đầu tư sẽ tự tin hơn khi rót vốn, bởi rủi ro pháp lý của dự án đã được chính quyền chấp thuận và giám sát trong khuôn khổ thử nghiệm.
Từ nền tảng đó, việc mở rộng cơ chế Sandbox sẽ mở ra nhiều cơ hội cụ thể cho startup trong từng lĩnh vực như công nghệ, AI, fintech, logistics, du lịch thông minh…
Bảng phân tích cơ hội thử nghiệm và tác động đến Start -up
Từ góc độ khoa học - công nghệ liên ngành, ông đánh giá như thế nào về sự thay đổi vai trò của các trường đại học, viện nghiên cứu trong hệ sinh thái đổi mới sáng tạo của TP.HCM dưới khung cơ chế mới của Nghị quyết 98?
Dưới tác động của dự thảo sửa đổi, bổ sung Nghị quyết 98, vai trò của các trường đại học và viện nghiên cứu tại TP.HCM sẽ có sự chuyển đổi căn bản, từ trung tâm đào tạo – nghiên cứu hàn lâm sang đầu mối kinh tế tri thức và thương mại hóa công nghệ trong hệ sinh thái đổi mới sáng tạo. Sự chuyển đổi này thể hiện trên ba phương diện chính.
Thứ nhất, chuyển từ nghiên cứu tri thức sang chuyển giao tri thức và tạo giá trị thương mại. Các đơn vị công lập được trao quyền chủ động trong việc chuyển giao, thương mại hóa kết quả nghiên cứu; cùng với các cơ chế tài chính linh hoạt như Quỹ Đổi mới sáng tạo, sẽ thúc đẩy mô hình doanh nghiệp spin-off trong trường, viện và tăng cường hoạt động chuyển giao qua các văn phòng TTO, góp phần định giá tài sản trí tuệ sát với thị trường.
Thứ hai, trường đại học và viện nghiên cứu trở thành trụ cột thể chế của hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo. Đây sẽ là không gian sandbox thử nghiệm, thẩm định và thí điểm các công nghệ mới trong các lĩnh vực như giao thông thông minh, năng lượng sạch, fintech…, đồng thời đóng vai trò đầu mối kết nối, cung cấp các giải pháp công nghệ liên ngành cho chính quyền và doanh nghiệp thông qua cơ chế mua sắm công và hợp tác công - tư.
Dưới khung cơ chế của Nghị quyết 98, vai trò của các trường đại học, viện nghiên cứu trong hoạt động đổi mới sáng tạo ngày càng được nâng cao.
Thứ ba, giữ vai trò trung tâm trong phát triển và thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao. Cơ chế thu nhập đặc thù giúp giữ chân và thu hút chuyên gia giỏi; đồng thời các chương trình đào tạo sẽ được tái cấu trúc theo hướng liên ngành, gắn với thực tiễn và nhu cầu trực tiếp của startup công nghệ cũng như các dự án lớn của Thành phố.
Tóm lại, Nghị quyết 98 sửa đổi buộc các trường đại học và viện nghiên cứu phải tái định vị theo hướng vận hành theo cơ chế thị trường rõ nét hơn, trở thành động lực quan trọng thúc đẩy hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo của TP.HCM.
Theo ông, đến năm 2030, Nghị quyết 98 (sửa đổi) có thể giúp TP.HCM đạt được những đột phá gì về khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo?
Nghị quyết 98 (sửa đổi) tạo ra khuôn khổ pháp lý linh hoạt, giúp TP.HCM chủ động hơn trong điều hành tài chính, thu hút đầu tư khoa học - công nghệ và sử dụng ngân sách hiệu quả cho các lĩnh vực then chốt như môi trường và phát triển nguồn nhân lực trẻ. Với việc tháo gỡ các điểm nghẽn thể chế, đến năm 2030, Nghị quyết được kỳ vọng sẽ tạo ra ba đột phá lớn cho hệ sinh thái khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo của TP.HCM.
Từ nền tảng chính sách mới, TP.HCM hướng tới mục tiêu trở thành trung tâm khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo hàng đầu khu vực vào năm 2030.
Thứ nhất, TP.HCM có thể trở thành trung tâm thử nghiệm công nghệ (Sandbox Hub) của ASEAN, thu hút startup khu vực đến thử nghiệm sản phẩm nhờ cơ chế sandbox rõ ràng, nhanh chóng và bảo đảm an toàn pháp lý.
Thứ hai, đột phá mạnh về dòng vốn đầu tư mạo hiểm, với tốc độ tăng trưởng vượt bậc, đặc biệt ở các lĩnh vực ưu tiên như fintech, AI, đưa TP.HCM vào nhóm các đô thị có dòng vốn mạo hiểm mạnh nhất Đông Nam Á.
Thứ ba, tỷ lệ thương mại hóa tài sản trí tuệ tăng gấp đôi, nhờ sự gắn kết chặt chẽ hơn giữa trường đại học và doanh nghiệp, giúp nhiều sáng chế, nghiên cứu được chuyển hóa thành sản phẩm, dịch vụ có giá trị thương mại cao.
Những phân tích từ góc nhìn khoa học - công nghệ liên ngành cho thấy Nghị quyết 98 (sửa đổi) mở ra dư địa thể chế mới cho TP.HCM, đồng thời đặt nền móng cho một hệ sinh thái khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo phát triển thực chất, bền vững và có chiều sâu. Khi các nguồn lực về chính sách, khoa học, doanh nghiệp và nhân lực chất lượng cao được kết nối đồng bộ, TP.HCM có cơ hội vươn lên trở thành trung tâm đổi mới sáng tạo hàng đầu khu vực trong giai đoạn sau năm 2030.
Xin trân trọng cảm ơn TS. Nguyễn Thanh Quang, Giám đốc Trung tâm Khoa học và Công nghệ Liên ngành (Viện Nghiên cứu Giáo dục Phát triển bền vững) đã trao đổi, chia sẻ.
