20 năm qua, cũng với trọng trách khai thác bền vững và bảo tồn có trách nhiệm, Phong Nha-Kẻ Bàng đã tổ chức và kiện toàn bộ máy kiểm lâm từ chỗ chỉ có 4 trạm với 15 người, đến nay có 11 trạm và 2 tổ cơ động với 128 người.

Vườn quản lý tổng diện tích 123.326ha rừng chính yếu và hơn 3.000ha rừng phòng hộ. Với mục tiêu bảo vệ nghiêm ngặt, vườn đưa vào áp dụng phần mềm SMART nhằm quản lý, bảo vệ rừng và giám sát đa dạng sinh học cũng như các phương án sử dụng đất, xây dựng bản đồ những khu vực có phân bố nhiều động vật, thực vật quý hiếm.

Nhờ đó, các hành vi xâm hại tài nguyên rừng bị ngăn chặn và xử lý kịp thời; số vụ vi phạm lâm luật và số lượt người vào rừng trái phép giảm mạnh qua từng năm; tài nguyên rừng được bảo vệ tốt. Số lượng và tần suất bắt gặp các loài động vật rừng ngày càng nhiều, đặc biệt là các loài linh trưởng.

Vườn cũng áp dụng công nghệ viễn thám (ảnh vệ tinh Sentinel, Landsat, Planet) và các phần mềm giải đoán biến động, phần mềm GIS để theo dõi biến động rừng và đất lâm nghiệp, qua đó xác định nguyên nhân, diện tích biến động để phối hợp với địa phương liên quan xử lý, khai thác và bảo vệ hiệu quả.

Vườn coi trọng sự chung tay bảo tồn di sản của người dân sở tại, đã cùng 2.000 hộ gia đình ở các thôn gần rừng ký 150 văn bản cam kết bảo tồn linh trưởng và không làm tổn hại đến môi trường di sản. 29.628 lượt người dân trong vùng đệm của vườn đã tham gia bảo vệ di sản thông qua các hoạt động tuyên truyền do vườn tổ chức.  

20 năm qua vườn vừa phát huy nội lực vừa tranh thủ sự hỗ trợ và phối hợp từ bên ngoài nhằm thu hút và thực hiện các hoạt động nghiên cứu trên nhiều lĩnh vực như đa dạng sinh học, địa chất địa mạo, du lịch, văn hóa lịch sử…

Một trong những thành tựu ghi nhận qua công tác nghiên cứu khoa học và hợp tác quốc tế của vườn là đưa ra bằng chứng về giá trị toàn cầu của tự nhiên. Đây là cơ sở khoa học, bằng chứng xác thực trong việc hoàn chỉnh Phong Nha-Kẻ Bàng là Di sản thiên nhiên thế giới lần thứ 2 về tiêu chí đa dạng sinh học.

Vườn chủ trì và tham gia thực hiện 11 đề tài khoa học cấp tỉnh và cấp bộ, thực hiện 10 nghiên cứu cấp cơ sở; chủ trì và phối hợp xuất bản 5 ấn phẩm sách; phối hợp thực hiện trên 20 kế hoạch, chương trình nghiên cứu khoa học, gần 70 bài báo được đăng trên các tạp chí khoa học chuyên ngành trong nước và quốc tế, đăng trên các kỷ yếu hội thảo khoa học toàn quốc và quốc tế.

Vườn cũng đã trồng bổ sung trên 11.175 cây rừng để bảo tồn nguồn gen và tạo cảnh quan. Nổi bật trong công tác bảo tồn đa dạng sinh học là việc ghi nhận sự phân bố của quần thể loài Bách xanh đá (Calocedrus rupestris Aver.) 500 tuổi, diện tích khoảng 4.000ha, mọc ưu thế trên núi đá vôi ở độ cao trên 600m được xem là sinh cảnh rừng độc đáo nhất bởi tầm quan trọng toàn cầu và giá trị bảo tồn.

20 năm qua vườn đã khảo sát và đo vẽ được 404 hang động với tổng chiều dài hơn 230km. Nổi bật nhất là việc phát hiện và đưa Sơn Đoòng (2009), hang động lớn nhất thế giới đến thời điểm này, ra với thế giới.

Vườn đã tham mưu cho UBND tỉnh, kêu gọi hợp tác với các tổ chức trong nước và quốc tế  thực hiện thành công 24 chương trình/dự án trên nhiều lĩnh vực. Đồng thời, tham gia 17 kỳ họp thường niên của Ủy ban Di sản thế giới; 21 diễn đàn quốc tế... Năm 2008, trang điện tử của vườn tại địa chỉ www.phongnhakebang.vn được ra mắt, với nhiều thông tin bổ ích cho du khách và người nghiên cứu khoa học.

Phát huy giá trị của di sản, vườn Quốc gia PN-KB đã đưa vào khai thác đa dạng hóa các sản phẩm du lịch, chủ động phối hợp xúc tiến, khuyến khích và tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp đến khảo sát, đầu tư phát triển sản phẩm du lịch mới.

Từ chỗ chỉ có một điểm tham quan là động Phong Nha, Tiên Sơn, đến nay vườn có 15 tuyến, điểm du lịch với nhiều loại hình đa dạng như khám phá thiên nhiên, khám phá hang động, camping, trekking, zipline...

Đặc biệt là tuyến du lịch "Chinh phục Sơn Đoòng - hang động lớn nhất thế giới" luôn được đánh giá là một trong những tour du lịch đẳng cấp quốc tế, được báo chí nước ngoài bình chọn là điểm du lịch hấp dẫn của thế giới.

Du khách khi đến khám phá hang động hay nghỉ dưỡng ở Phong Nha-Kẻ Bàng một lần thôi, sẽ mãi không quên được trong đời về vẻ đẹp tráng lệ của thạch nhũ ở hang động Phong Nha, Tiên Sơn, Thiên Đường, Én, Va-Nước Nứt… hay vẻ xanh tươi ngút ngàn của rừng cây nguyên sinh trên núi đá vôi trùng điệp… cùng với nhiều di tích văn hoá, lịch sử như hang Tám Thanh niên xung phong, bến phà Nguyễn Văn Trỗi, đường 20 Quyết Thắng, bảo tàng chiến tranh ngoài trời…

Với những giá trị nổi bật về sinh học, địa chất, Phong Nha-Kẻ Bàng chứa tới gần 1.000 hang động lớn nhỏ, trong đó mới chỉ có khoảng 350 hang động đã được khảo sát. Trải qua cả trăm triệu năm kiến tạo, hình thành, hệ thống thạch nhũ lộng lẫy kỳ ảo cùng các loài động vật, thực vật quý hiếm được bảo tồn gần như nguyên vẹn.

Trong nhiều hang động ta bắt gặp nhiều khối thạch nhũ kỳ lạ với nhiều hình thù khác nhau, tha hồ cho du khách tưởng tượng, liên tưởng đến các con vật, ao hồ, bể chứa nước, bản đồ... Những hình thù đó đều do thạch nhũ tạo nên trên vách động hoặc dưới nền đất đá.

Nhiều chỗ thạch nhũ vẫn đang được tạo nên nhờ những giọt nước rỉ rả nhỏ xuống một cách bền bỉ từ trần động. Đặc biệt nhất, trong chiều sâu của hang động có các cột nhũ lớn mang màu trắng, trong suốt như đá thạch anh.

Ngoài hang động, uốn lượn xuyên dưới những tán rừng là mạng lưới sông, suối còn nguyên vẹn vẻ đẹp hoang sơ như sông Son, sông Chày hay suối Nước Moọc… sẽ mang đến cho du khách những chuyến du hành kỳ thú trên mặt nước…

Tổng lượng khách đến nay đã đạt con số trên 9,5 triệu lượt, trong đó khách quốc tế trên 1,1 triệu lượt. Du lịch ở Phong Nha-Kẻ Bàng là giải pháp hữu hiệu để bảo tồn di sản, giảm áp lực lên tài nguyên thông qua tạo việc làm cho người dân, tạo ra xu hướng dịch chuyển lao động trước đây từ khai thác tài nguyên thiên nhiên sang phát triển du lịch, dịch vụ…

Vườn cũng hoàn thành các công trình đường vào bản Rào Con, đường phòng cháy, chữa cháy kết hợp tuần tra bảo vệ rừng và du lịch sinh thái từ Km3 đường Hồ Chí Minh nhánh Tây đến sân bay Khe Gát. Sau 20 năm, đã đầu tư cho hơn 100 hạng mục với tổng kinh phí trên 248 tỷ đồng.

20 năm qua với những nỗ lực của mình, Vườn quốc gia Phong Nha-Kẻ Bàng đã được tặng: Huân chương Lao động hạng Ba (năm 2011), Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ  (từ 2002-2007, 2008) và công nhận là Di tích quốc gia đặc biệt (2009, 2 lần được Bộ Tài nguyên và Môi trường tặng Bằng khen vì có nhiều thành tích xuất sắc trong hoạt động bảo vệ môi trường (2005 và 2010), Ủy ban UNESCO tặng Giấy khen cho các cá nhân, tập thể đã có thành tích nổi bật (2009)…

Ông Phạm Hồng Thái, Giám đốc Vườn quốc gia Phong Nha-Kẻ Bàng, cho biết: "Vườn phát triển du lịch - dịch vụ theo hướng xã hội hóa với đa dạng hóa các loại hình, phấn đấu đưa Phong Nha-Kẻ Bàng thành Khu Du lịch quốc gia và kinh đô du lịch mạo hiểm của châu Á. Trong mỗi nhiệm kỳ (5 năm) có 3-5 tuyến điểm/sản phẩm du lịch đưa vào khai thác.

Bên cạnh đó, chúng tôi đang tăng cường hợp tác liên biên giới với Vườn quốc gia Hin Nậm Nô (Lào) và xúc tiến kỹ thuật để trở thành Di sản xuyên biên giới đầu tiên ở châu Á là Phong Nha-Kẻ Bàng - Hin Nậm Nô. Vườn muốn tạo nên một thương hiệu du lịch, một điểm đến của du lịch Quảng Bình: Chỉ với một lần đến, bạn mang kỷ niệm tươi đẹp cả một đời".