Trải qua bao thăng trầm lịch sử, Tiểu chủng viện Làng Sông (Gia Lai) được biết đến như một di tích quan trọng gắn liền với hành trình hình thành chữ Quốc ngữ. Tuy nhiên cơn bão 13 càn quét tàn khốc khiến công trình hơn 200 năm tuổi này xơ xác.
Cơn bão 13 tàn khốc khiến hàng chục cây sao đen cổ thụ hơn 130 năm tuổi quanh khuôn viên Tiểu chủng viện Làng Sông bị gãy đổ ngổn ngang. Những mái ngói rêu phong vốn nhuốm màu thời gian nay thêm phần chắp vá. Khung cảnh nơi đây hoang tàn, cây cối ngã đổ bị chặt làm củi chất thành hàng dài bên trong khuôn viên.
Một số cây sao đen lâu năm bị cơn bão 13 quật ngã nằm chỏng chơ, nhiều cây khác bị cuồng phong thổi bay cụt ngọn; những cành cây lớn bị cưa ra từng khúc nằm chồng chất bên trong khu Tiểu chủng viện Làng Sông.
Bình Định từ lâu được coi là nơi lưu dấu những bước đầu tiên của chữ Quốc ngữ từ đầu thế kỷ XVII. Chính tại nơi đây, nhà in Làng Sông đầu tiên của xứ Đàng Trong được dựng nên, ghi dấu sự du nhập, hình thành và phát triển của hệ thống chữ viết Latin hóa cho người Việt.
Tiểu chủng viện Làng Sông, với vai trò là một cơ sở tu học quan trọng thời bấy giờ, trở thành điểm khởi nguồn của nhiều hoạt động truyền bá ngôn ngữ và văn hóa.
Công trình được xây dựng theo phong cách Gothic, đặc trưng với những cửa vòm nhọn, các ô cửa đối xứng, họa tiết hoa văn mềm mại và những bông gió trang trí tinh xảo. Trải qua hơn hai thế kỷ, nét kiến trúc châu Âu ấy vẫn còn hiện rõ trên từng mảng tường rêu phong.
Mặt tiền nhà thờ, dù không đồ sộ bằng Thánh đường Paul ở Macao do người Bồ Đào Nha xây dựng, nhưng lại mang dáng dấp rất gần gũi, như một phiên bản mộc mạc hơn của thánh đường cổ phương Tây giữa lòng làng quê Bình Định.
Tương truyền rằng từ đầm Thị Nại, các thương buôn theo đường thủy đi ngược dòng sông Côn lên thượng nguồn. Cũng theo con đường ấy, các giáo sĩ Bồ Đào Nha đã đặt chân tới vùng đất Quy Nhơn và xây dựng nên nhà thờ Làng Sông – tiền thân của Tiểu chủng viện ngày nay. Dù đã trải qua nhiều lần tu sửa, hồn cốt kiến trúc ban đầu vẫn vẹn nguyên trong từng chi tiết.
Những năm gần đây, Tiểu chủng viện Làng Sông trở thành điểm đến hấp dẫn du khách trong và ngoài nước. Vẻ đẹp cổ kính, tĩnh lặng của công trình hòa cùng không gian làng quê thanh bình đã tạo nên một điểm dừng chân lý tưởng cho những ai muốn tìm hiểu lịch sử chữ Quốc ngữ, hoặc đơn giản là thưởng ngoạn kiến trúc Gothic giữa miền Trung nắng gió.
Hiện Giáo phận Quy Nhơn đang quản lý hai cơ sở có liên quan trực tiếp đến lịch sử chữ Quốc ngữ: Nước Mặn và Làng Sông, đều thuộc huyện Tuy Phước. Tiểu chủng viện Làng Sông cùng nhà in Làng Sông không chỉ là di tích kiến trúc, mà còn là những chứng tích sống động của một giai đoạn giao thoa văn hóa quan trọng, góp phần hình thành diện mạo chữ viết Việt Nam hiện đại.
Dẫu chịu ảnh hưởng nặng nề sau bão, nơi đây vẫn giữ được khí chất cổ kính và trầm mặc hiếm có. Các mái ngói có thể sứt mẻ, cây cối có thể gãy đổ, nhưng giá trị di sản văn hóa, miền ký ức về chữ Quốc ngữ – vẫn còn nguyên vẹn. Việc khẩn trương khắc phục và bảo tồn di tích sau bão không chỉ là trách nhiệm của ngành chức năng, mà còn là mong mỏi của những ai yêu mến nét đẹp văn hóa – lịch sử Bình Định.
Với nhiều du khách đến Làng Sông sau bão là hành trình xen lẫn cảm xúc: vừa tiếc nuối trước khung cảnh hoang tàn do thiên tai gây ra vừa thán phục trước sức sống bền bỉ của công trình hơn 200 năm tuổi. Chính trong sự xơ xác ấy, mỗi du khách càng cảm nhận rõ hơn giá trị của một di sản đã trường tồn qua thời gian và biến động- đây là minh chứng sống động cho hành trình chữ Quốc ngữ – hành trình của ngôn ngữ dân tộc bền vững với thời gian.
