Nói đến Hà Giang, điểm cực đầu của Tổ Quốc dường như ai cũng cảm nhận được được tình cảm mến thương kèm theo cái rét ngọt rung rinh cành hoa đào rừng mỗi khi Xuân về. Từ Cột cờ Lũng Cú, Công viên đá Đồng Văn, những cung đường mang tên Hạnh phúc quanh co hiểm trở, đỉnh đèo Mã Pí Lèng hùng vĩ – một trong tứ đại đỉnh đèo phía Bắc Việt Nam hay dòng sông Nho Quế xanh mướt một màu như dải lụa vắt ngang đất trời.

Phố Cáo.

Đây là lần đầu tiên tôi lái xe đi Hà Giang đúng nghĩa trở về với thiên nhiên và con người Hà Giang, những chuyến công tác trong nhiều năm trước đây chỉ chớp nhoáng những cuộc họp không thể mang đến nhưng cảm xúc đặc biệt như lần này.

Nếu như từ Hà Nội, chạy xe một mạch 290 km đến trung tâm thành phố Hà Giang tương đối dễ dàng mất khoảng 5 tiếng, thì bắt đầu từ thành phố Hà Giang lên Quản Bạ chỉ với quãng đường 57 km quốc lộ 4C bạn cũng cần mất khoảng 1 giờ 40 phút vì cung đường đã nhỏ hẹp đi nhiều, quanh co dốc núi. Tờ mờ trong sương sớm đã thấp thoáng bóng mái ngói âm dương, tường đất và hoa đào, hoa lê, hoa cải.

Từ Quản Bạ chạy theo tiếp quốc lộ 4C, chúng tôi chọn tuyến đường đi qua thị trấn Yên Minh, Phố Cáo, Sủng Là, Lao Xa rồi mới đến trung tâm thị trấn Đồng Văn. Cung đường có chừng 180 km nhưng đoàn chúng tôi dành 2 ngày để vừa đi vừa hòa mình vào núi rừng nơi địa đầu đất nước.

Nào là Dốc Bắc Sum, vượt qua nó để đến Cổng trời Quản Bạ, cũng chính là cánh cửa bước vào Cao nguyên đá Đồng Văn, tiếp đến là Dốc Cán Tỷ và Dốc Thẩm mã, những cung đường quanh co hiểm trở, xe liên tục về số lên đốc đổ đèo, núi cao xanh hùng vĩ như xuyên thủng màn sương dày ngày xuân, lắm lúc sương đến mức chỉ khoảng 5m cũng gần như không thấy gì, chúng tôi lâng lâng trong mây gió cảm xúc thật khó tả hết thành lời. Quả thật giờ mới thấy cơ bản lờ mờ hiểu câu nói dân gian lưu truyền Dốc Bắc Sum, hùm làng Đán, mán (dao) Cán Tỷ, phỉ Đồng Văn.

Các bé gái ở Dốc Thẩm Mã.

Dừng chân nghỉ ở Dốc Thẩm Mã, chúng tôi bắt gặp những cô bé, cậu bé người Mông, người Tày xinh xắn dễ thương với nụ cười rạng rỡ trên môi. Những bé gái Mông, Tày khéo léo đan tết những nhành hoa cải thành những chiếc vòng đội đầu khiến cho du khách thích thú ngắm nhìn không muốn rời đi.

Hoa đào Phố Cáo.

Đến Hà Giang, mà không qua Phố Cáo hay Sủng Là, hay không rẽ vào Lao Xa thì quả thật là một thiếu sót. Đến Phố Cáo để cảm nhận vẻ đơn sơ mộc mạc và sự thân thiện của người dân tộc nơi đây, du khách hòa mình vào cảnh sắc mùa xuân mê hoặc.

Hoạ mi đất Hà Giang.

Thung lũng Sủng Là cách trung tâm huyện Đồng Văn chừng 20 km, được mệnh danh là một ốc đảo hoa của miền cao nguyên đá, tên gọi Sủng Là trong tiếng người bản địa ở đây có nghĩa là ốc đảo. Mùa xuân đến, Sủng Là khoe sắc với màu trắng của hoa lê, màu phớt hồng của hoa đào rừng, màu vàng của hoa cải, còn khoảng tháng 10 tháng 11 hàng năm thì du khách ngây ngất với sắc hoa tam giác mạch bạt ngàn men những triền đá vôi, len lỏi trong thung lũng và thậm chí ngay ven vệ đường trước hiên nhà của người dân tộc H’Mông, Lô Lô.

Đến với Sủng Là, quý khách có thể tham quan và chụp ảnh ở ngôi nhà trong phim “Chuyện của Pao”, thuê các bộ váy áo của các đồng bào dân tộc để được một lần trải nghiệm nét văn hoá đặc trưng của các dân tộc ở Hà Giang.

Xa hơn một chút, Dinh Vua Mèo tọa lạc trên một ngọn đồi hình con rùa, xung quanh có núi rừng bao bọc thuộc xã Xà Phìn, huyện Đồng Văn cũng là điểm dừng chân của đoàn chúng tôi.

Xuân về ở Sủng Là.

Lao Xa, ai đi một lần rồi cũng muốn quay lại 10 lần quả không sai, từ quốc lộ 4C, một đoạn đường ngắn chừng 6 km nhưng có khoảng 4 km với một bên là vực một bên là vách đá, đường hẹp chắc hẳn mang lại cảm giác khá lo lắng cho những tay lái mới. Vượt qua đoạn dốc Lao Xa hiện ra với lúp xúp mái nhà cổ của người Mông dưới những tán lê, đào.

Có thể nói Lao Xa là một trong nhưng thôn còn giữ được gần như nguyên bản các nét cổ kính mộc mạc thôn bản dân tộc Mông nơi địa đầu Tổ quốc. Tường đá, cổng gỗ, nhà vách đất cổ, mái ngói âm dương hoà cùng sắc đào, lê và khói bếp dù trời nắng hay trời sương cũng đem lại cho du khách nhưng cảm xúc ngất ngây mà không nơi nào đem lại được.

Nếu có thời gian, có lẽ chỉ riêng Lao Xa cũng đã ngốn của đoàn chúng tôi mất cả một ngày vì từng ngã rẽ, từng ngách trong thông hay chỉ là bất kỳ một bức tường đá lấp ló dưới sắc hồng đào rừng hay sắc trắng hoa lê ũng đủ khiến chúng ta như đang ngắm một bức tranh thuỷ mặc tuyệt đẹp. Có những du khách chọn Lao Xa là chốn nghỉ đêm và thuận tiện. Nhà cổ Lao Xa Homestay là một địa chỉ tin cậy nằm ngay giữa trung tâm của thôn.

Thôn Lao Xa, Sủng Là.

Sau một đêm ở phố cổ Đồng Văn, lang thang thưởng thức các món ẩm thực tôi đặc biệt thích thú và ấn tượng với Thắng dền, một món kiểu bánh trôi nước ở Hà Nội nhưng vị rất đặc biệt và thú vị hơn là giữa cái rét khoảng 1-2 độ C được húp xì xụp bát thắng dền thơm mùi gạo nếp, mùi dừa mùi lạc thật ấm bụng, ấm lòng thực khách.

Người dân tộc Lô Lô Hoa ở Lũng Cú.

Thời tiết sương mù đặc, nền nhiệt Đồng Văn xuống sát gần về 0 độ nhưng không có tuyết, cả đoàn chúng tôi tiếp tục chạy thẳng lên điểm địa đầu Tổ quốc – Lũng Cú.

Gần lên đến đỉnh Cột Cờ trời đổ mưa to, cả đoàn quyết định không leo check-in cột cờ mà vòng vào một địa danh cũng rất nổi tiếng nơi đây, đó là Thôn Lô Lô Chải. Nơi đây có đến 90% dân số là người dân tộc Lô Lô. Nếu như Lũng Cú - Đồng Văn có người Lô Lô Chải thì Mèo Vạc có người Lô Lô Hoa. Nét đặc trưng văn hóa của người Lô Lô là trang phục hết sức đặc biệt, đầy màu sắc tín ngưỡng cỏ cây, hoa lá, thiên nhiên, đời sống sinh hoạt và tâm linh, cây trồng vật nuôi và cả biểu tượng vương quốc Lô Lô cổ xưa: Những hình tam giác.

Nét đặc trưng và điểm nhấn trong trang phục Lô Lô Chải là hàng khuy được xếp và may dọc theo mũ, tay áo, thân áo. Trò chuyện với tôi là một phụ nữ xinh đẹp người Lô Lô Chải, cũng là con dâu của một trong hai gia đình còn giữ lại được nguyên vẹn vẻ đẹp những nhà cổ người Lô Lô Chải trong thôn. Chị nói: “Trước đây phụ nữ Lô Lô Chải từ khi chưa lấy chồng đều tự phải may và thêu thùa chính những bộ trang phục này cho mình. Tuy nhiên ngày nay cũng bị mai một và các thế hệ sau thông thường đều có thể mua ở phiên chợ ít nhiều, điều này làm tôi hụt hẫng vì giá trị văn hoá thực tế đang dần mai một, cần có một chính sách và cách làm nghiêm túc bảo tồn và gìn giữ các giá trị văn hóa phi vật thể song song với bảo tồn cảnh quan thiên nhiên”.

Người dân tộc Lô Lô Chải sống trong một căn nhà cổ Lô Lô.

Trên đỉnh Mã Pí Lèng.

Dọc đường trở về từ Lũng Cú đến Mèo Vạc, chúng tôi chọn cung đường Hạnh Phúc vượt qua đèo Mã Pí Lèng, nơi mà đến Hà Giang ai cũng muốn một lần được đặt chân đến, được hít thở một lần bầu không khí mát trong, vươn tầm mắt ngắm dòng Nho Quế như dải lụa xanh vắt giữa 2 vách núi hùng vĩ rạng ngời.

Xuôi từ Mã Pí Lèng, chúng tôi rẽ vào chợ phiên Mèo Vạc, phiên chợ mang đậm nét văn hóa vùng cao Hà Giang từ con người, hàng hóa sản vật, cây trồng vật nuôi… rượu ngô, bánh trái và thuốc lào. Quý khách cũng có thể chọn cho mình nhưng bộ quần áo, khăn, mũ dân tộc hay vòng bạc, những món đồ lưu niệm đậm chất Mèo Vạc.

Phiên chợ họp hàng tuần vào sáng chủ nhật bắt đầu từ 4 - 5 giờ sáng, không chỉ là nơi các đồng bào dân tộc trao đổi mua mua bán bán mà còn là nơi giao lưu gặp gỡ, tụ họp hàn huyên và tâm sự của cả cánh chị em phụ nữ và đàn ông, nam thanh nữ tú từ khắp các bản Mông, Dao, Kinh, Lô Lô, Giáy… Một nét chấm phá điểm xuyết vào bức tranh văn hóa dân gian truyền thống của Hà Giang.

Xuôi về Yên Minh trở lại quốc lộ 4C về Quản Bạ, qua thành phố Hà Giang, Tuyên Quang, Phú Thọ về Hà Nội kết thúc chuyến hành trình gần 1.000 cây số trong 3 ngày 3 đêm, cả đoàn cảm giác như vừa được trải qua một cuộc du ngoạn vào cõi mây.

Tạm biệt Hà Giang, hẹn một ngày không xa mùa vàng lúa chín Hoàng Su Phì, hẹn cô thiếu nữ người Mông, người Tày má đỏ hây hây lưng địu cải vàng ở chợ Tình Khâu Vai, hẹn những cung đường quanh co vách núi ngập tràn tam giác mạch. Hẹn những gã trai bản chén rượu ngô thơm nóng cay cay bên nồi Thắng cố nghi ngút khói.