Bạn có biết cà phê đã thay đổi thế giới như thế nào không?

Cà phê - thức uống nhỏ bé với sức mạnh phi thường. Nó đã từng là "vua" của các đế chế, "nhiên liệu" cho chiến tranh, và "chất xúc tác" cho những cuộc cách mạng. Hãy cùng khám phá sáu cách cà phê đã làm nên lịch sử.

Nhiều năm trước, khi cà phê là một loại cây trồng bản địa ở các vùng lãnh thổ Đông Phi của Ethiopia và Yemen, các nhà sư Sufi Ả Rập đã sử dụng đồ uống này cho mục đích tương tự như mọi người tiêu thụ ngày nay - để có được sự tỉnh táo. Mục tiêu của họ khi đó là gì? Để đạt được ý thức thiên liêng trong những lời nguyện cầu nửa đêm.

Trên hành trình kéo dài hàng thế kỷ để trở thành một mặt hàng thế giới và một thức uống toàn cầu, cà phê là công cụ xây dựng đế chế và hoàn thiện một cuộc cách mạng công nghiệp. Và đôi khi nó là nguyên nhân ẩn giấu đằng sau bóc lột con người, chế độ nô lệ và nội chiến.

Theo thời gian, cà phê đã thay đổi cách sống, làm việc và tương tác của mọi người. Sau đây là sáu cách cà phê đã biến đổi thế giới.

Toàn cầu hóa cà phê gắn liền với chế độ nô lệ

Sau khi lan rộng đến Cận Đông, Bắc Phi và Địa Trung Hải, ngành thương mại cà phê đã đến châu Âu vào thế kỷ 17. Khi thức uống này ngày càng phổ biến, các đế chế nhận ra rằng họ có thể tự trồng cà phê bằng cách sử dụng lao động nông dân và nô lệ ở các địa phương xa xôi. Đến thế kỷ 18, các nhà lãnh đạo Anh, Tây Ban Nha, Pháp, Bồ Đào Nha và Hà Lan đã biến cà phê thành một trong những loại cây trồng thương mại hàng đầu của họ, cùng với đường, bông và thuốc lá.

Từ Indonesia đến Mỹ Latinh và Caribe, những công nhân nô lệ bị cưỡng bức phải trồng cà phê trên các đồn điền thuộc địa. Thuộc địa Caribe của Pháp là St. Dominique đã trồng hai phần ba lượng cà phê của thế giới vào cuối những năm 1700 cho đến khi các đồn điền trên đảo bị đốt cháy và chủ sở hữu bị sát hại trong cuộc cách mạng Haiti năm 1791.

Sử dụng nhiều lao động nô lệ hơn nữa, người Bồ Đào Nha tiến hành mạnh mẽ để biến Brazil trở thành quốc gia sản xuất cà phê lớn nhất thế giới. Brazil, quốc gia đã ban hành chế độ nô lệ số lượng lớn nhất cho Thế giới mới và là quốc gia cuối cùng ở Tây bán cầu đã xóa bỏ chế độ nô lệ vào năm 1888, biến cà phê thành trái tim của nền kinh tế, hệ thống ngân hàng và cấu trúc chính trị và xã hội của mình.

Đối mặt với luật trao quyền tự do cho con cháu nô lệ, một thành viên Quốc hội Brazil phản đối bãi bỏ chế độ nô lệ đã tuyên bố vào năm 1880, "Brazil là cà phê và cà phê là người da đen".

Quán cà phê - phần thúc đẩy tranh luận công khai

Quán cà phê lần đầu tiên xuất hiện ở Đế chế Ottoman, nơi những người Hồi giáo thực hành, những người kiêng rượu, không cần phải tụ tập ở quán rượu. Qua nhiều thế kỷ và trên khắp thế giới, quán cà phê đã trở thành chìa khóa để thiết lập cái mà một số nhà lành học gọi là "lĩnh vực công cộng", từng là giới tinh hoa thống trị, chọn một pha trộn và tầng lớp rộng lớn hơn.

Ngay từ thế kỷ 16, Thổ Nhĩ Kỳ Ottoman - những người đã truyền bá cà phê khắp thế giới Hồi giáo và sau đó là châu Âu - đã cố gắng đóng cửa các quán cà phê, chỉ để đối mặt với các cuộc biểu tình của đám đông ủng hộ cà phê, lực lượng họ phải mở cửa trở lại. Các quán cà phê là nơi cộng đồng duy nhất mà đàn ông có thể tụ tập và thảo luận về tin tức, tôn giáo, chính trị và tin đồn, tránh xa sự giám sát của các nhà tôn giáo hoặc nhà nước.

Ở châu Âu, những người bảo vệ cà phê đã ươm mầm cho những cách thức mới để xử lý nền kinh tế và định hình chính trị. Sàn giao dịch chứng khoán London, Lloyd's of London và Công ty Đông Ấn được thành lập tại các quán cà phê, nơi ở London được gọi là "trường đại học xu" vì giá của một tách cà phê thường giúp khách hàng tiếp cận với cuộc tranh luận trí tuệ đang diễn ra.

Ở Mỹ thuộc địa, Quán rượu Green Dragon và quán cà phê ở Boston trở nên nổi tiếng là nơi các nhà lãnh đạo của Sons of Liberty gặp nhau để lập ra bữa tiệc trà Boston năm 1773 và cung cấp các ý tưởng cách mạng của họ dẫn đến cuộc chiến giành độc lập của Mỹ."

Cà phê giúp hoàn thiện công nghiệp hóa

Vào thế kỷ 18 ở Anh, khi Cách mạng Công nghiệp đang phát triển mạnh mẽ, những công nhân trong các nhà máy mới liên tục làm việc quần quật nhờ cà phê. Hay chính xác hơn là nhờ caffeine trong đó.

Mọi người từ Thổ Nhĩ Kỳ Ottoman đến những nhà trí thức thế kỷ 18 của Kỷ nguyên Khai sáng đều nhận ra rằng chất kích thích trong cà phê giúp tăng cường năng lượng và nâng cao sự tập trung.

Đối với các ngành sản xuất năng lượng đang tìm cách duy trì hoạt động của nhà máy vào mọi lúc, cà phê giúp họ biến thời gian ngủ và công thức tự nhiên của công nhân thành “thời gian đồng hồ”. Những công nhân từng nghỉ giải lao để ăn năm lần một ngày ở đây có thể duy trì hoạt động bằng cách nghỉ giải lao uống cà phê thường xuyên, khi Cách mạng Công nghiệp lan rộng đến các khu vực khác của Châu Âu và Bắc Mỹ.

Mark Pendergrast đã viết trong cuốn Uncommon Grounds: The History of Coffee and How it Transformed Our World rằng: "Thức uống của giới quý tộc đã trở thành thứ thuốc cần thiết của quần chúng, và cà phê buổi sáng đã thay thế nhẹ bia cho bữa sáng".

Cà phê hòa tan: "Nhiên liệu" cho chiến tranh thế giới

Cà phê hòa tan, được làm từ tinh thể cà phê hòa tan nhanh, loại bỏ quy trình pha chế truyền thống kéo dài, đã trở nên phổ biến trong Thế chiến thứ nhất. Đó là lúc nhà phát minh Mỹ George CL Washington tìm ra cách mở rộng quy mô sản xuất và bán cho quân đội, tăng khẩu phần ăn cho binh lính.

Một người lính Mỹ uống cà phê đọc báo Stars and Stripes của quân đội Hoa Kỳ trong chiến hào của mình trên mặt trận Normandy, Pháp.

“Tôi hạnh phúc mặc cho lũ chuột, mưa, bùn, gió lùa, tiếng ầm ầm của đại bác và tiếng bom lửa đốt lên…,” một người lính Mỹ viết từ chiến hào vào năm 1918. “Chỉ mất một phút để đun sôi một ít nước và pha một ít cà phê George Washington.” Trong cuộc chiến đó, những người lính gọi đó là “George pha chế”.

Trong Thế chiến II, người lính Mỹ gọi nó là "cuppa Joe". Khi Hoa Kỳ tham chiến vào năm 1941, Quân đội đã đặt hàng 140.000 bao hạt cà phê mỗi tháng, gấp 10 lần đơn đặt hàng của năm trước, để pha chế cà phê pha sẵn. Các quan chức đã phân phối cà phê cho dân thường xuyên vào tháng 9 để quân đội có đủ.

Sau chiến tranh, một số công ty bao gồm Nescafe và Maxwell House đã quảng cáo cà phê hòa tan rất nhiều cho các cựu chiến binh, gia đình của họ và công chúng, những người nhìn thấy và đôi khi tìm cách bắt chước tình yêu của một người lính dành cho loại cà phê pha chế lượng thấp hơn. Khi trải nghiệm của người tiêu dùng được hưởng lợi từ công thức này, sự phổ biến của nó ngày càng tăng.

Cà phê: Biểu tượng của sự bất công và bóc lột

Ở Mỹ Latinh sau Thế chiến II, tình trạng nghèo đói ở nông thôn và nạn bóc lột lao động đang lan rộng làm việc để thu hoạch cà phê, chuối và các mặt hàng toàn cầu khác làm tăng các nhóm hoạt động cách mạng trong khu vực. Nước Mỹ, lo sợ ảnh hưởng của Liên Xô ở sân sau của mình trong Chiến tranh Lạnh và nỗ lực bảo vệ lợi ích tài chính của các tập đoàn, đã can thiệp vào một số quốc gia Trung Mỹ, hỗ trợ các cuộc đảo chính và leo thang các cuộc nội chiến đẫm máu.

Đầu tiên là cuộc đảo chính do Hoa Kỳ hậu thuẫn ở Guatemala vào năm 1954. Đó là thời điểm Cơ quan Tình báo Trung ương Hoa Kỳ tiến hành lật đổ tổng thống được bầu cử dân chủ Jacobo Árbenz Guzmán sau khi ông bắt đầu giao hơn 100 đồn điền cà phê chưa canh tác cho các hợp đồng nông dân Guatemala.

Những kẻ âm mưu đảo chính đã được trao quyền tổng thống cánh hữu là Tướng Carlos Castillo Armas nắm quyền, kẻ đã bỏ cải cách ruộng đất, khôi phục cảnh sát và đuổi nông dân khỏi vùng đất mà họ đã được trao. Vụ sát hại ông ba năm sau đó đã dẫn đến ba thập kỷ đàn áp và bạo lực vũ trụ của các nhóm du kích và chính phủ. Giới tinh hoa cà phê vẫn được giữ đất đai và địa vị của họ. Người lao động vẫn tiếp tục chịu đau đớn.

Vào những năm 1970 và 1980, những cuộc xung đột tương tự đã diễn ra ở hai nước láng giềng Nicaragua và El Salvador. Ở quốc gia sau, một chính quyền quân sự do Hoa Kỳ hậu thuẫn phải đối mặt với những cánh quân cánh tả tìm cách lật đổ chính phủ, thủ công có quan hệ chặt chẽ với các nhà tài phiệt cà phê và giới tinh hoa.

Các đội tử thần cánh hữu do Hoa Kỳ huấn luyện đã tham gia vào cuộc nội chiến và các cuộc chạm trán ở vùng nông thôn đã tạo ra 50.000 người thiệt mạng. Xuất khẩu cà phê, sử dụng phần lớn doanh thu của đất nước, đã giảm mạnh. Gần một triệu người đã chạy trốn khỏi đất nước.

Starbucks: Thay đổi cách thế giới thưởng thức cà phê

Những quán cà phê Starbucks có mặt ở khắp mọi nơi, nơi mọi người làm việc, thư giãn hoặc gặp bạn bè, có thể đã không xuất hiện nếu Howard Schultz - một giám đốc tiếp thị của công ty, khi đó được biết đến là công ty rang hạt cà phê lớn nhất tiểu bang Washington - không đáp máy bay đến Milan, Ý vào năm 1983. Tại đó, ông đã say mê hàng trăm quán cà phê kiểu Ý và quán bar espresso, nơi các nhân viên pha chế cà phê latte và cappuccino trong khi trò chuyện với khách hàng đang chờ đợi.

Trở về nhà, ông thuyết phục chủ sở hữu Starbucks cho phép ông mở một quán cà phê espresso. Ông đã mua chuỗi sáu cửa hàng và nhà máy rang xay vào năm 1987, cam kết sẽ mở 125 cửa hàng/quán cà phê trong vòng năm năm. Vào năm 2020, Starbucks sở hữu gần 9.000 cửa hàng và cấp phép cho 6.500 cửa hàng khác tại Hoa Kỳ - và tự hào có hơn 30.000 cửa hàng trên toàn cầu.

Starbucks đã không chỉ thành công trong việc biến cà phê hảo hạng thành hàng hóa mà còn củng cố tầm quan trọng mang tính lịch sử kéo dài năm thế kỷ của thức uống này như một lý do để tụ tập, nuốt và kết nối.